«Ροδοσταυρικός» Τεκτονισμός;

Γιώργος Γεωργιάδης

Πρέπει να γίνει εξ’ αρχής σαφές, ότι με το άρθρο που ακολουθεί δεν γίνεται προσπάθεια να παρουσιαστούν φαινόμενα απορρόφησης των Ροδοσταυρικών ιδεωδών από τον Τεκτονισμό, όπως πολλοί, στο παρελθόν, έχουν θεωρήσει ή ισχυριστεί ότι έχει συμβεί. Σε ενίσχυση αυτής της θέσης, παραθέτω το παρακάτω σχόλιο του Χολ, από το βιβλίο του Codex Rosae Crusis: A Rare and Curious Manuscript of Rosicrucian Interest: «Έχουν γίνει προσπάθειες να αποδειχθεί ότι ο Ελευθεροτεκτονισμός κατάπιε το αυθεντικό Ροδοσταυρικό Τάγμα... Αυτός όμως ο ισχυρισμός δεν ισχύει, γιατί οι Ροδοσταυρικοί βαθμοί του Ελευθεροτεκτονισμού δεν δείχνουν βαθιά μελέτη των ερμητικών μυστικών με τα οποία το πραγματικό Τάγμα σχετιζόταν». Μ.Π. Χολ 

 Το ερευνητικό εγχείρημα για την ύπαρξη σχέσης μεταξύ Ροδοσταυρισμού και Τεκτονισμού αποτελεί, a priori, μία διαδικασία που τοποθετεί τον ερευνητή μέσα σε έναν λαβύρινθο πολιτικών και κοινωνικών γεγονότων, εμπλουτισμένων, τόσο με αρκετές πιθανολογίες και δολοπλοκίες, όσο και με έναν μεγάλο αριθμό προσωπικοτήτων και συμβόλων. Αυτό το δαιδαλώδες ταξίδι μέσα στην Ιστορία των τελευταίων 6 αιώνων, δυστυχώς, μέχρι σήμερα δεν έχει οδηγήσει σε μία φωτεινή έξοδο που να αποκαλύπτει μία σαφή απάντηση. Το αποτέλεσμα θα είναι κάθε φορά, λίγο-πολύ το ίδιο. Μία - όσο το δυνατόν πιο κοντά στο ιστορικό γεγονός - εικασία.

Πολλοί μελετητές και ερευνητές που περπάτησαν ένα τέτοιο - ατέρμονο όπως αποδεικνύεται - μονοπάτι, αποφάνθηκαν ότι υπάρχει επιρροή ανάμεσα στα δύο ρεύματα (Κινήματα - Θεσμοί - Συστήματα - «Φιλοσοφίες» - «Θεολογίες» - «Κοσμογονίες» ή όπως αλλιώς ο καθένας θέλει να τα αποκαλεί), ανάλογα με τις προσωπικές του απόψεις και παραδοχές. Η ιστορική ασάφεια σχετικά με τον βαθμό και την κατεύθυνση της επιρροής είναι κάτι που ερευνητικά απασχολεί αρκετούς, προσωπικά όμως, το θεωρώ λιγότερο ουσιώδες. Αυτό που στον δικό μου, ταπεινό νου, φαίνεταιπραγματικά να κρύβει όλη την ουσία της έρευνας για την ύπαρξη σχέσης, είναι ο τρόπος με τον οποίο αναμείχθηκαν όλα αυτά τα φιλοσοφικά, θρησκευτικά και εσωτερικά «συστατικά», ώστε να δημιουργήσουν αυτό το «εκρηκτικό διάλυμα» που ήταν ικανό να οδηγήσει σε μία αλυσιδωτή πνευματική και φιλοσοφική έκρηξη, - αρχικά - όλη την Ευρώπη, και στη συνέχεια όλο τον δυτικό κόσμο.

Όσον αφορά τον Ροδοσταυρισμό, ο Μάνλι ΠάλμερΧολ, στο βιβλίο του Codex Rosae Crusis: A Rare and Curious Manuscript of Rosicrucian Interest, πιθανολογεί ότι ποτέ δεν θα μπορέσουμε να ορίσουμε με ακρίβεια τα όρια της φυσικής του δομής και αναρωτιέται ποιος θα τολμήσει να δογματίσει βασιζόμενος σε οποιονδήποτε συλλογισμό, ή θα μειώσει στα όρια ενός απλού θεσμού, τόσο δυσδιάκριτους παράγοντες, όπως η έμπνευση και το όραμα; 

Είναι γεγονός πως οι Ροδόσταυροι ήταν, κατά γενική ομολογία, μία μυστική κοινωνία που αποκαλυπτόταν μέσω συμβολισμών. Από την άλλη, όσον αφορά τον Τεκτονισμό, ή Ελευθεροτεκτονισμό, ή και Μασονία (από την αμετάφραστη μεταφορά της αγγλικής λέξης masonry), ο πιο γνωστός, συνοπτικός και εύκολος ορισμός είναι αυτός που περιλαμβάνεται σε Αγγλικό Κεραμιστή και μιλάει για «ένα ιδιότυπο σύστημα ηθικής καλυπτόμενο από αλληγορίες και αποκαλυπτόμενομε συμβολισμούς».

Εάν θεωρήσουμε ότι τα προηγούμενα στοιχειοθετούν ορισμούς, τότε θα πούμε πως, εξ’ ορισμού, η σχέση ανάμεσα στα δύο κινήματα είναι, εκ της φύσης τους, σχέση αίματος. Ο καθηγητής Καρλ Έντουιν Λίντγκρεν λέει πως η διδασκαλία του Ροδοσταυρισμού είναι «χτισμένη σε εσωτερικές αλήθειες των αρχαίων χρόνων» οι οποίες «κεκαλυμμένες από τον μέσο άνθρωπο, παρέχουν μία εσωτερική κατανόηση για τη φύση, το φυσικό σύμπαν και το πνευματικό βασίλειο.» (The Way of the Rose Cross. A Historical Perception, 1614-1620. Περιοδικό Θρησκείας και Φυσικής Έρευνας, Τόμος 18, Αριθμός 3:141-48.1995).

Ο Τεκτονισμός έρχεται να υπερθεματίσει στα παραπάνω με το Τυπικό του Βαθμού του Μαθητού: «…Μόνον ούτω κανονίζοντες τα ήθη και τας κλίσεις ημών, δυνάμεθα να δώσωμεν εις την ψυχήν μας την απαιτούμενην ισορροπίαν, η οποία αποτελεί την Σοφίαν, τουτέστιν την επιστήμην της ζωής.» Η εσωτερική κατανόηση των Ροδόσταυρων για το φυσικό σύμπαν και το πνευματικό βασίλειο μεταφρασμένη στην ψυχική ισορροπία του Τεκτονισμού, που είναι η Σοφία, η επιστήμη της ζωής. Εκ της φύσης της, η σχέση αίματος φαίνεται να είναι πρώτου βαθμού.

Παρ’ όλα αυτά, παραμένει μία σχέση ασαφής στην ουσία. Δεν ξεχνάμε πως μιλάμε για συμβολισμούς και για αλληγορίες, πράγμα που σημαίνει ότι η προσωπική αντίληψη του καθένα ή ακόμα - ίσως- και το συμφέρον του, επηρεάζει κρίσεις και απόψεις. Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε ποτέ ότι μιλάμε για Μυστικά Τάγματα. Ειδικά σε μία εποχή που στην Ευρώπη υπάρχουν πολλές θρησκευτικές, πολιτικές και ιδεολογικές αναταραχές που την αναστατώνουν πνευματικά. Το αποτέλεσμα είναι, ακόμα και στον εσωτερισμό, να υπάρχει μία συνεχής προσπάθεια επιρροής και εξυπηρέτησης συμφερόντων.

Ας προσπαθήσουμε, λοιπόν, να υφάνουμε μερικά κομμάτια από αυτό τον ιστορικό ιστό γεγονότων και προσωπικοτήτων, προσπαθώντας να κατανοήσουμε το βάθος και την φύση αυτής της σχέσης. 

Παρά τις αρκετές έρευνες που έχουν γίνει για την ιστορία του Τεκτονισμού, δεν υπάρχει τίποτα ουσιαστικό, εκτός από το ότι στο τέλος του 16ου με αρχές του 17ου αι., ο Τεκτονισμός μεταρρυθμίστηκε από λειτουργικός-εκτελεστικός σε συμβολικό. Τους λόγους όμως για τους οποίους έχει γίνει αυτή η αλλαγή, δεν τους ξέρουμε. Είναι ακόμα ένα ερωτηματικό. Μία εξήγηση που μπορεί βέβαια να δοθεί είναι ότι λόγιοι, άνθρωποι του πνεύματος, αναζητητές της αλήθειας, δηλαδή, εσωτεριστές της εποχής εκείνης, κάνουν την είσοδό τους στις τότε συντεχνίες του χώρου και βρίσκουν καταφύγιο για τις μελέτες τους. Γιατί όμως χρειαζόταν καταφύγιο εκείνη την εποχή ένας άνθρωπος του πνεύματος, ένας επιστήμονας; Γιατί όλες αυτές οι μελέτες δεν ήταν και πολύ αρεστές στην εκκλησία, που εκείνη την εποχή θεωρούσε ότι οδηγούσαν το λαό μακριά από το Θεό και τον έσπρωχναν στον Παγανισμό. Είναι ευρέως γνωστοί οι αμέτρητοι διωγμοί και βίαιες δολοφονίες που διενεργήθηκαν στο όνομα του Θεού, εναντίον ανθρώπων του πνεύματος εκείνης της εποχής.

Όλες αυτές οι «πνευματικές προσωπικότητες» της εποχής είναι φυσικό και λογικό να έχουν δεχθεί επιρροές από παλαιότερα κείμενα. Δύο πολλοί γνωστοί συμβολικοί Τέκτονες εκείνης της εποχής, ο Σερ Ρόμπερτ Μόρεϋ και ο Ηλίας Άσμολ, είχαν βαθύ ενδιαφέρον για την αδελφότητα των Ροδόσταυρων. Έχει σημασία να αναφερθεί ότι στην Αγγλία, η πιο παλιά αναφορά για μία συμβολική Στοά εμφανίζεται στις 16/10/1646, σε μία σημείωση στο ημερολόγιο του Ηλία Άσμολ όταν τον αποδέχθηκαν σε μία Τεκτονική Στοά στο Γουόρινγκτον, στο Λάνκανσαϊρ.

Υπάρχει επίσης μία αναφορά στη Σκωτία, σύμφωνα με την οποία ο Σερ Ρόμπερτ Μόρεϋ έγινε μέλος μίας Τεκτονικής Στοάς στο Εδιμβούργο στις 20/05/1641. Μία παράδοση λέει ακόμα ότι ο ίδιος άνθρωπος, ο Ηλίας Άσμολ, εισήγαγε στον Τεκτονισμό τα ιδεώδη των Ροδόσταυρων. Και αυτό δικαιολογεί και τον 18ο βαθμό στον σημερινό Τεκτονισμό, Πρίγκηψ Ροδόσταυρος, Ιππότης του Αετού και Πελεκάνος. 

Ο Άρθουρ Έντουαρντ Γουέιτ (1857-1942) ένας ακαδημαϊκός μυστικιστής που, σύμφωνα με τον βιογράφο του, Ρ.Α. Γκίλμπερτ, «ήταν ο πρώτος που επιχείρησε μία συστηματική μελέτη της ιστορίας του δυτικού αποκρυφισμού, βλέποντάς τον περισσότερο σαν μία πνευματική παράδοση, παρά σαν στοιχεία της πρωτο-επιστήμης ή σαν τη παθολογία της θρησκείας», συν-δημιουργός, επίσης, της τράπουλας Ταρώ Ράιντερ-Γουέιτ, αναρωτιέται αν ήταν ο Ρόμπερτ Φλαντ (1574-1637), ένας απολογητής, αλχημιστής και φυσικός, που είχε εισάγει στον Τεκτονισμό μία Ροδοσταυρική τάση. Δεν υπάρχουν αποδείξεις γι' αυτό, γιατί δεν είναι τόσο εύκολο να ξέρουμε πότε ο Τεκτονισμός και ο Ροδοσταυρισμός ήρθαν για πρώτη φορά σε επαφή.

Ένα χρόνο όμως μετά τον θάνατο του Φλαντ, το 1638, εμφανίζεται σε ένα κείμενο του Χένρυ Άνταμσον με τίτλο The Muses Threnodie, η Θρηνωδία των Μουσών δηλαδή, το εξής: «Οι προβλέψεις μας είναι καθολικές. Γιατί είμαστε αδελφοί των Ροδόσταυρων. Έχουμε τον λόγο των Τεκτόνων και μπορούμε να προβλέψουμε με ακρίβεια μελλοντικά γεγονότα.» Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και ένα απόσπασμα από μία πρόσκληση που μας παρουσιάζει η Φράνσις Αμέλια Γέιτς στο βιβλίο της Ροδοσταυρική Διαφώτιση (1972):

«Σας ενημερώνουμε ότι η Νεότερη Καμπάλα της Πράσινης Ταινίας, μαζί με την Αρχαία Αδελφότητα του Ροδόσταυρου, τους Ερμητιστές Μύστες και την εταιρεία των Εγκεκριμένων Τεκτόνων, θα δειπνήσουν μαζί στις 31 Νοεμβρίου...»

Η ίδια η Γέιτς σαν πηγή για το απόσπασμα αυτό χρησιμοποιεί το Early Masonic Pamphlets (Πρώτα Μασονικά Φυλλάδια) των Κνουπ, Τζόουνς και Χάμερ (1945). Επίσης ο Κρίστοφερ Μάκιντος, με ντοκτορά στην Ιστορία και εξειδίκευση στη Ροδοσταυρική επιρροή στη Γερμανική Διαφώτιση, αναφέρει ότι υπάρχει μια πιθανότητα ο Ρόμπερτ Φλαντ να ήταν Τέκτονας. Μετά τον 30ετή πόλεμο, και ενώ όλα είχαν καταρρεύσει σε ένα χάος απειλώντας την πλήρη εξαφάνιση του Ροδοσταυρικού οράματος, ο Φλαντ και ένας ακόμα αλχημιστής, ο Τόμας Βον, ήταν αυτοί που διατήρησαν ζωντανό το όραμα αυτό στη Βρετανία, εκδίδοντας Αγγλικές μεταφράσεις του Fama Fraternitatis και του Confessio Fraternitatis, δύο κειμένων που αποτελούν προκηρύξεις των Ροδοσταυρικών ιδεωδών και σκοπών. 

Σχετικά ακόμη με τη σχέση των Ροδόσταυρων και την επιρροή τους στον Αγγλικό Τεκτονισμό, ο Ρόμπερτ Βάνλου, ερευνητής του Ροδοσταυρισμού, λέει ότι οι Ροδόσταυροι στην αρχή του 18ου αι. είχαν εξασκήσει μεγάλη επιρροή στη προέλευση του Άγγλο-Σαξονικού Τεκτονισμού.

Ένας από τους σημαντικότερους Γερμανούς ιστορικούς-ερευνητές, ο Χανς Σικ, βλέπει ότι τα ιδανικά της αδελφότητας των Άγγλων Τεκτόνων, επηρεάζονται πάρα πολύ από τα έργα του Κομένιους (1592-1670) ενός Τσέχου εκπαιδευτή και συγγραφέα. Και παρουσιάζει τον Κομένιους σαν ένα μεσολαβητή μεταξύ, από τη μία μεριά, της Ροδοσταυρικής σκέψης του Βαλεντίν Αντρέ και του κύκλου του Τούμπινγκεν, και από την άλλη, των ανθρώπων που ξεκίνησαν τον συμβολικό Τεκτονισμό στην Αγγλία.

Χρονολογικά, πρέπει να γίνει σαφές, ότι βρισκόμαστε πριν την ίδρυση της Μεγάλης Στοάς στο Λονδίνο, το 1717. Ο Κομένιους έφερε στην Αγγλία την πνευματική διαδοχή του Βαλεντίν Αντρέ και τα ιδανικά για μια τέλεια κοινωνία. Το 1641 βρέθηκε στην Αγγλία, στο Λονδίνο, προσπαθώντας να ιδρύσει ένα κύκλο πανσοφιών. Βέβαια εκεί δεν τον καλοδέχτηκαν και το σχέδιό του εγκαταλείφθηκε πολύ σύντομα. 

Σε γενικές γραμμές, οι θεωρίες των Ρόμπερτ Βάνλου και Χανς Σικ, υποστηρίζουν ότι είναι πιθανό ο Κομένιους να ήταν ένας κρίκος που ένωνε τις ροδοσταυρικές σκέψεις και τον αγγλικό Τεκτονισμό.

Τον 18ο αι. έχουμε την εμφάνιση ενός ακόμα στοιχείου της σχέσης μεταξύ Ροδοσταυρισμού και Τεκτονισμού. Οι Γκενχάιμ Φιγκούρεν ή αλλιώς τα μυστικά σύμβολα των Ροδόσταυρων του 16ου και 17ου αι., είναι μια σειρά από πίνακες που παρουσιάζονται από τον Τεκτονικό κύκλο Gold und Rosenkreuzer (Χρυσός και Ρόδινος Σταυρός) σε δύο μέρη, το 1785 και το 1788. Οι ρίζες του Τεκτονικού Τάγματος του Χρυσού και Ρόδινου Σταυρού είναι ασαφείς, αλλά ένα από τα ονόματα που συνδέεται με τη δημιουργία τους είναι του Χέρμαν Φίκτουλντ που το 1777 έκανε μεταρρυθμίσεις σε αυτό το Τάγμα και το εξέλιξε μέσα από Τεκτονικούς κανόνες. 

Ο Φίκτουλντ είναι ένα πρόσωπο, του οποίου δεν γνωρίζουμε την πραγματική ταυτότητα. Πρόκειται για το ψευδώνυμο όμως ενός ανθρώπου, του οποίου όλο το έργο για την αλχημεία και τη θεοσοφία, έχει διασωθεί.Ο συγκεκριμένος Τεκτονικός κύκλος, o Χρυσός και Ρόδινος Σταυρός, είχε σημαντικά παρακλάδια στη Ρωσία και ενεργούσε στη Μόσχα. Είχε δύο μεγάλες προσωπικότητες στις τάξεις του. Ο ένας ήταν ο Νικόλας Νόβικοφ, Τέκτονας - Μαρτινιστής, μέλος του Χρυσού και Ρόδινου Σταυρού και ο κόμης Λοπόκιν. Ο Ρόμπερτ Αμπελέιν, με σπουδαίο ρόλο στην αναβίωση του Γαλλικού αποκρυφισμού και πνευματισμού μετά τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο, Τέκτονας – Μαρτινιστής συγγραφέας, λέει ότι ο Νόβικοφ ήταν ένας από τους δάσκαλους του Ελευθεροτεκτονισμού στη Ρωσία και ένας από τους σημαντικότερους προαγωγούς του Μαρτινισμού των Αγνώστων Φιλοσόφων στη Ρωσία.

Ο Ζαν-Πιερ Μπαγιάρντ (1920-2008), Γάλλος ιστορικός, πανεπιστημιακός διδάκτωρ και συγγραφέας βιβλίων για τον αποκρυφισμό, τον Ροδοσταυρισμό και τις μυστικές εταιρίες, λέει ότι στο τέλος του 18ου αι. στη Σκωτία, εμφανίζονται δύο τυπικά με βαθιά Ροδοσταυρική έμπνευση. Το τυπικό του Αναθεωρημένου Σκωτικού τύπου που ήταν διαδεδομένο ειδικά στη κεντρική Ευρώπη και το τυπικό του Αρχαίου και Αποδεδειγμένου Σκωτικού τύπου, που ασκούνταν αρχικά στη Γαλλία το 18ο αι. Στη διάρκεια του 18ου αι. υπήρχε μια διάδοση των ερμητικών και αλχημικών τελετών που εφαρμόζονταν στα τυπικά του Τεκτονισμού και κάποιες από αυτές εφαρμόζονταν από τους Ροδόσταυρους το 17ο αι. Σε αυτά τα τυπικά πρέπει να αναφέρουμε ειδικότερα τα παρακάτω: 

1. Το αλχημικό, μυστικό Τυπικό της Ακαδημίας των Αληθών Μασόνων (Rite de l' Academie des Vrais Macons), γραμμένο από τον Μαρκήσιο Ντ'Εγκρεφούιγ (“Marquis d'Aigrefeuille”) που χρησιμοποιήθηκε στην Αβινιόν το 1774 από τους Πεφωτισμένους της Αβινιόν του «Ντομ» Περνετί, και στο Μονπελιέ το 1778. Και για τον «Ντομ» Περνετί (Αντουάν-Ζοζέφ Περνετί) που είχε ιδρύσει το 1760 αυτή τη μυστική εταιρία, υπάρχουν στη βιβλιογραφία στοιχεία που ισχυροποιούν τη πιθανότητα να είχε επαφή με τον Χρυσό και Ρόδινο Σταυρό στα ταξίδια του.

2. Το Τυπικό του Αλχημικού Κατηχισμού που συνέθεσε το 1766 ο Βαρόνος Ντε Τσουντύ και αφορά στον βαθμό του Ανυπέρβλητου Μαθητού και Αγνώστου Φιλοσόφου. Ένα - πραγματικά - εξαιρετικό δείγμα ερμητικής φιλοσοφίας.

3. Το μυστικό Τυπικό του Καλιόστρο στον Ελευθεροτεκτονισμό του Αιγυπτιακού Τύπου. 

4. Το «Αρκάνα Αρκανόρουμ» (Arcana Arcanorum) στα τυπικά του Αρχαίου και Αρχέγονου Ανατολικού Τύπου Μισραήμ και Μέμφις και του τύπου του Μισραήμ που αφυπνίσθηκε στη Βενετία το 1801, όλα εμπνευσμένα από τον Αιγυπτιακό τύπο του Καλιόστρο.

5. Πάλι από τον Αιγυπτιακό Τεκτονισμό, το «Κράτα Ρεπόα» (Crata Repoa) ή αλλιώς «Οι μυήσεις στα Αρχαία Μυστήρια των Ιερέων της Αιγύπτου», που έχει δημιουργηθεί από τη σύνθεση πολλών αποσπασμάτων κειμένων από αρχαίους συγγραφείς. Ο άγνωστος δημιουργός του Κράτα Ρεπόα, περιγράφει μέσα σε αυτό τους επτά βαθμούς μύησης που αντιστοιχούν στα επτά τελευταία στάδια του Μεγάλου Έργου της Αλχημείας.

6. Τυπικά του Μαρτινιστικού Τάγματος των Αγνώστων Φιλοσόφων. 

7. Τυπικά του Τάγματος των Αφρικανών Αρχιτεκτόνων, ένα Μασονικό Τάγμα που ιδρύθηκε στην Πρωσία το 1767 υπό την αιγίδα του Φρειδερίκου του 2ου. Το Τάγμα ασχολείτο ιδιαίτερα με την ιστορική έρευνα για τον Ελευθεροτεκτονισμό, τον Χριστιανισμό, την Αλχημεία και τον Ιπποτισμό και είχε προσελκύσει εξέχουσες προσωπικότητες του Ευρωπαϊκού διαλογισμού εκείνης της περιόδου.

Θα μπορούσε κανείς να γράφει… και να γράφει... Η σχετική με αυτή την έρευνα βιβλιογραφία μπορεί να γεμίσει βιβλιοθήκες ολόκληρες. Όπως είπα και στην αρχή, το ταξίδι αυτό είναι πανέμορφο αλλά είναι και ατέρμονο. Σε όλη τη διάρκειά του νιώθεις μαγεμένος από τη ποικιλία των εικόνων, δεν θέλεις και εσύ ο ίδιος να τελειώσει ποτέ, αλλά βρίσκεις τον εαυτό σου να κατεβαίνει τελικά τη σκάλα κάποιου λιμανιού, γιατί οι σελίδες που θα περιγράψουν το ταξίδι αυτό, ποτέ δεν θα είναι αρκετές για να το χωρέσουν. Πάντα ο γράφων θα νιώθει ότι δεν έχουν αποτυπωθεί στο χαρτί αρκετά, γιατί θα υπάρχουν δεκάδες φορές περισσότερα που δεν αναφέρθηκαν. Ειδικότερα όταν πρόκειται για μικρά άρθρα ενός περιοδικού, όπως αυτό.

Ας είναι όμως για τον «πεινασμένο ταξιδιώτη», το εισιτήριο για να ξεκινήσει ένα ταξίδι, στη διάρκεια του οποίου, η ευχή - σύμφωνα με τον ποιητή - «…να είναι μακρύς ο δρόμος», γίνεται πραγματικότητα. Η Ιθάκη πάντα θα είναι μακριά, αλλά σε αυτή τη περίπτωση - πιστέψτε με - το ταξίδι αξίζει πραγματικά περισσότερο.