Η Έννοια του Κακού στο Μονοπάτι της Ενοχής ενός Σούφι - Δρ. Γιάννης Τούσουλης

portraitΜία συνέντευξη με τον Καθ. Γιάννη Τούσουλη
Γιώργος Γεωργιάδης

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η συνέντευξη που ακολουθεί επικεντρώνεται στο πρόβλημα του Κακού, γενικότερα και περιληπτικά στο Ισλάμ, και ειδικότερα στη διδασκαλία και πρακτική Μαλαμάτι-Σούφι (Malamati-Sufi). Ο συνεντευξιαζόμενος, Δρ. Γιάννης Τούσουλης, είναι δάσκαλος ορισμένων ταγμάτων του Σουφισμού, εξουσιοδοτημένος με τον παραδοσιακό τρόπο, ενώ διορίστηκε από τον πνευματικό του οδηγό (murshid), το 1995, να εκπροσωπεί τη σχολή Μαλαμάτι (Malamati, Τουρκ. Mealmi) στη Δύση. Ο Δρ. Τούσουλης είναι Έλληνας πρώτης γενιάς που σήμερα ζει στην Μπέι Έρια του Σαν Φρανσίσκο στις Η.Π.Α. (San Francisco, Bay Area, USA) Καθηγητής Ψυχολογίας και Οικογενειακός Ψυχοθεραπευτής. Διατέλεσε Διευθυντής του προγράμματος αποφοίτησης του τμήματος Σπουδών Συνείδησης του Πανεπιστημίου Άντιοκ/Γουέστ (Antioch/West), ενώ ήταν και επίκουρος Καθηγητής στο Ινστιτούτο Διεθνών Σπουδών του Μόντερεϊ (Monterey). Σήμερα, συνδιευθύνει το Ίδρυμα Ιτλάκ (Itlaq), έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό που επικεντρώνεται στην ένταξη δυτικών μεθόδων φαινομενολογίας και ερμηνευτικής στην κλασσική γνώση των Σούφις (Irfan).

Προκειμένου οι αναγνώστες να εξοικειωθούν με ορισμένους άγνωστους, πιθανά, όρους ή ιδέες που μπορεί να συναντήσουν σε αυτή τη συνέντευξη, κάνω μία σύντομη παρουσίαση αντλώντας πληροφορίες, κυρίως, από το βιβλίο του Δρ. Τούσουλη, Sufism and the Way of BlameHidden Sources of a Sacred Psychology [Ο Σουφισμός και το Μονοπάτι της Ενοχής, Κρυμμένες Πηγές μίας Ιερής Ψυχολογίας], το οποίο θεωρείται ως «…η πιο περιεκτική μελέτη, μέχρι σήμερα, της -1200 ετών- σχολής πνευματικής ψυχολογίας, γνωστής ως μαλαματίγια (malamatiyya).»(1)

Είναι γενικότερα γνωστό πως ο Σουφισμός είναι μία εσωτερική, μυστικιστική πρακτική, και πως Σούφις αποκαλούνται όσοι ασκούν αυτή τη πρακτική. Ο Σουφισμός είναι επίσης γνωστό πως έχει τις ρίζες του στο Ισλάμ, ενώ οι Σούφις θεωρούνται, συνήθως, ορθόδοξοι Μουσουλμάνοι. Ο Δρ. Τούσουλης όμως γράφει ότι «…ιστορικά δεν είναι έτσι τα πράγματα, παρ’ όλο που, συνολικά, οι περισσότεροι Σούφις ήταν (και ακόμα είναι) ακόλουθοι του Σούνι Ισλάμ [Sunni Islam].»(2) Σε αυτά προσθέτει: «…οι περισσότεροι Σούφις, αν όχι όλοι, έχουν τη τάση να ασπάζονται μία συγκεκριμένη μορφή συμπαντικότητας.»(3) Δίχως άλλο, το γεγονός είναι πως οι περισσότεροι Σούφις είναι ακόλουθοι του Ισλάμ, και έτσι, σε αυτή τη συνέντευξη ζήτησα από τον Δρ. Τούσουλη να επικεντρωθεί στην έννοια του Κακού, στο Μονοπάτι της Ενοχής των Σούφις, μέσα από την Ισλαμική παράδοση.

Το Μονοπάτι της Ενοχής των Σούφις (Περ. Μαλαματίγια, Malamatiyya) αναφέρεται στους Μαλαμάτις (Malamatis) μία ομάδα ανθρώπων μέσα στον ευρύτερο Σουφισμό που πίστεψαν στην αξία της αυτό-κριτικής, στην ανάληψη της ενοχής (Malam) για την απόκρυψη της δικής τους σχέσης με την Υπέρτατη Πραγματικότητα (Αρ. Haq). Το κίνημα των Μαλαμάτις, σύμφωνα με την Καθ. Σάρα Σβίρι (Sara Sviri), ήταν ανεξάρτητο από τον Σουφισμό μέχρι την κοινοπραξία δύο σχολών, των Μπαγκαντί και Κουρασανί (Baghdadi, Khurasani), υπό το όνομα Σούφι. «Αργότερα, ο όρος μαλαμάτι αναφερόταν συνήθως σε εκείνους τους Σούφις που επιβαρύνονταν με την ενοχή αποφεύγοντας την ακριβολογία και την τυπολατρία του Ισλάμ.»(4) Επιπλέον, ο Δρ. Τούσουλης εξηγεί ότι «τον 15ο αι. στα Οθωμανικά φέουδα, η παράδοση Μαλαμάτι αναδείχθηκε και πάλι ως μία, κατά κάποιον τρόπο, ξεχωριστή παράδοση από τον ορθόδοξο Σουφισμό και γρήγορα απόκτησε έναν μυστικό χαρακτήρα εξαιτίας της καταδίωξής της. Στα μέσα του 19ου αι. αυτή η σχολή έγινε πιο προσβάσιμη δημοσίως, μόνον όμως περιθωριακά, οπότε εξαιτίας αυτού έγινε συμπαθής σε πιο εκλεπτυσμένους Σούφις που ήταν σαφώς πιο οικουμενικοί.»

Αφού παρουσιάστηκαν συνοπτικά κάποιοι βασικοί όροι, αλλά και η σύνδεση μεταξύ Μαλαμάτις, Σουφισμού και Ισλάμ, θα προχωρήσουμε τώρα σε όσα έχει να πει ο Δρ. Τούσουλης σχετικά με το Ισλάμ, τον Σουφισμό, το Μονοπάτι της Ενοχής των Μαλαμάτις και το πρόβλημα του Κακού.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Καθηγητά, πριν ξεκινήσουμε θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για αυτή τη συνέντευξη και να σας ρωτήσω πότε σκέφτεστε να μας επισκεφθείτε στην Ελλάδα ώστε να πιούμε παρέα κανένα ούζο και να φάμε κανέναν μεζέ;

Α.: Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση αλλά δεν είναι στα άμεσα σχέδιά μου. Αυτές τις ημέρες είμαι υποχρεωμένος μόνο να ταξιδεύω στα μέρη όπου άνθρωποι απαιτούν να είμαι παρών ως ο πνευματικός τους φίλος και για τους συγκεκριμένους σκοπούς της ενεργούς δραστηριοποίησης στο έργο που κάνουμε. Δεν διδάσκω πια σε Πανεπιστήμια και διεξάγω πολύ περιορισμένο αριθμό ψυχοθεραπειών, οπότε ζω πολύ απλοϊκά και επομένως ταξιδεύω πολύ λιγότερο. Παρ’ όλα αυτά εκτιμώ την ευγενή σας προσφορά και λατρεύω τους μεζέδες, οπότε, ποιος ξέρει; Ίσως κάποια μέρα η μοίρα με φέρει στο δρόμο σας.

Εύχομαι μία μέρα πραγματικά να γίνει… Θα ήθελα λοιπόν να ξεκινήσουμε εξηγώντας μας, πως το πρόβλημα του Κακού ξεδιπλώνεται στην ισλαμική παράδοση.

Α.: Η απάντηση στο ερώτημα που κάνετε είναι αντάξια κάμποσων τόμων και εγείρει έναν αριθμό ερωτημάτων που είναι ιστορικά, φιλοσοφικά και θεολογικά. Την ίδια στιγμή, επειδή πλέον δεν βρίσκω χρήσιμη την εμπλοκή μου σε πιο αμιγώς ακαδημαϊκές αντιπαραθέσεις, θα επιχειρήσω να απαντήσω αυτά τα ερωτήματα όσο πιο απλά και απερίφραστα γίνεται, αλλά και χωρίς πολλές αναφορές ή υποσημειώσεις.

Στοχαζόμουν επάνω στον γρίφο του Επίκουρου που λέει: «Έχει ο θεός τη θέληση να αποτρέψει το Κακό, αλλά δεν μπορεί; Τότε δεν είναι παντοδύναμος. Μπορεί, αλλά δεν θέλει; Τότε είναι κακόβουλος. Και μπορεί, και θέλει; Τότε από πού έρχεται το Κακό; Ούτε μπορεί, ούτε θέλει; Τότε γιατί τον αποκαλούμε Θεό;» Κατά τη γνώμη σας, πως αυτά τα ερωτήματα απαντιούνται υπό το φως της Ισλαμικής παράδοσης;

Α.: Αποδεικτικά στοιχεία μας δείχνουν ότι, περισσότερο από μία, ενοποιημένη Ισλαμική παράδοση, υπάρχουν πολλές παραδόσεις σκέψης μέσα στο Ισλάμ. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει μία ενιαία ιδέα που εμποτίζει τις περισσότερες σχολές της Ισλαμικής σκέψης και που εκφράζεται με όρους του Κορανίου ως εξής: «Οτιδήποτε καλό συμβαίνει σε εσένα προέρχεται από τον Θεό, και οτιδήποτε κακό σου τυχαίνει προέρχεται από εσένα τον ίδιο.» (4:79)

Και πάλι, υπό μία Ισλαμική προοπτική, η απάντησή μου στον Επίκουρο θα ήταν η ακόλουθη: ο Θεός ανάθεσε στον άνθρωπο το έργο να ενεργεί ως αντιπρόσωπός του στη γη. Κατά συνέπεια, οι άνθρωποι προικίστηκαν με ένα σημαντικό μέτρο επιλογής. Δεδομένου αυτού του χαρακτηριστικού, τους δόθηκε η επιλογή να στραφούν στο κακό ή να ευθυγραμμιστούν με το καλό. Αυτό, με κανέναν τρόπο δεν ελαττώνει τη παντοδυναμία του Θεού, εφ’ όσον είναι Αυτός που ανέθεσε στον άνθρωπο αυτό το έργο.

Θα ήταν σωστό να πω ότι μεταξύ των Αβρααμικών (μονοθεϊστικών) θρησκειών, οι οποίες θεωρούν πως το πρόβλημα του Κακού (και του βασάνου) ανήκει στο ευρύτερο πλαίσιο της δύναμης και του ελέους του Θεού, το Ισλάμ είναι αυτό που δίνει την μεγαλύτερη έμφαση στη παντοδυναμία του Θεού, και άρα, η Ισλαμική θεολογία αποδέχεται την ιδέα ότι τα πάντα -ακόμα και οι κακές και χαλεπές πράξεις- είναι αυτό που ο Θεός θέλει (Ma sha’ Allah); Θα μπορούσατε να εμβαθύνετε λίγο περισσότερο σε αυτό; 

Α.: Πράγματι, το Ισλάμ δίνει μία πολύ ιδιαίτερη έμφαση στη παντοδυναμία του Θεού. Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως όσα είπα παραπάνω απεμπολούν ή μειώνουν με οποιοδήποτε τρόπο τη παντοδυναμία του Θεού. Θα το επαναλάβω, είναι Αυτός που ανέθεσε στον άνθρωπο ένα μέτρο επιλογής. Ο Θεός «θέλει» ο άνθρωπος να μπορεί να ασκήσει αυτή την επιλογή, μολονότι, μέσα στο άπειρο έλεός του, ο Θεός επίσης επιθυμεί ο υπηρέτης του (ο άνθρωπος) να έρθει πιο κοντά σε Αυτόν μέσα από ενέργειες που είναι μετρημένες και καλές.

Συμφωνούν όλες οι παραδόσεις Σούφι με την ιδέα του Κακού, έτσι όπως αυτή παρουσιάζεται στην Ισλαμική παράδοση, ή υπάρχουν αποχρώσεις και διαφορές μεταξύ τους στον τρόπο που βλέπουν το πρόβλημα του Κακού; Αν υπάρχουν τέτοιες διαφορές, θα μπορούσατε να μας τις εξηγήσετε, όπως επίσης και τις ηθικές τους συνέπειες;

Α.: Υπάρχουν πολλές τέτοιες αποχρώσεις και διαφορές, αλλά θα δώσω ένα παράδειγμα. Η ενσάρκωση του Κακού στην Ισλαμική μυθολογία είναι ο Σάιταν (Shaytan) ή Διάβολος Ίμπλις (Iblis). Υπάρχει ένας Σούφι του 12ου αι., με το όνομα Αΐν Αλ-Κιουντάτ Χαμαντανί (Ayn Al-Qudat Hamadani), ο οποίος παρουσιάζει τον Ίμπλις ως τον πιο τέλειο υπηρέτη του Θεού γιατί αρνήθηκε να υποκλιθεί στον άνθρωπο, παρά το ότι είχε διαταχθεί από τον Κύριό του να το κάνει. Γιατί ο Χαμαντανί θεώρησε ότι ο Ίμπλις είναι ένας τέλειος λάτρης του Θεού; Επειδή ο Ίμπλις γνώριζε ότι θα παραδιδόταν στη Κόλαση εξαιτίας της άρνησής του να υπακούσει τον Θεό, και όμως, πίστεψε ότι υποκλινόμενος στον άνθρωπο θα διέπραττε την αμαρτία της ειδωλολατρίας. Η ειρωνεία είναι ότι μέσω της προσκόλλησής του στον καθαρό μονοθεϊσμό, εξαιτίας της αγάπης του για τον Θεό (και τον Θεό μόνο), ο Ίμπλις δεν μπόρεσε να κατανοήσει ότι ο Θεός είχε δημιουργήσει μία πιστή αναπαράσταση του εαυτού Του στον άνθρωπο και ότι ήταν επιθυμία του Θεού να είναι έτσι.

Το αποτέλεσμα ήταν ο Ίμπλις να εκπέσει και από το σημείο αυτό και μετά να προσπαθεί να δελεάζει τον άνθρωπο να κάνει πράξεις του Κακού, ώστε να μπορέσει έτσι να αποδείξει στον Θεό ότι ο άνθρωπος δεν άξιζε τη λατρεία, ότι μόνον ο Θεός άξιζε τέτοιο έπαινο. (Θα μπορούσατε να πείτε ότι ο Ίμπλις ήταν ο πρώτος «μονοθεϊστής», αλλά άκαμπτα δογματικός). Φυσικά, θα μπορούσε κάποιος να πει ότι η μονοθεϊστική «αγνότητα» του Ίμπλις τον έκανε να αμελήσει κάτι άλλο: τη σημασία της ανάθεσης του Θεού στον άνθρωπο να ενεργεί ως ο αντιβασιλέας του ή ο αντιπρόσωπός του στη γη.

Τι παραπάνω μπορούμε να αποκομίσουμε από αυτή την ιστορία; Θα ακολουθήσω μόνο ένα νήμα σκέψης αυτή τη φορά. Στον πρώιμο Ιουδαϊσμό (όπως και σε κάποιες μορφές του Ισλάμ) ο Σάιταν θεωρείται το αριστερό χέρι του Θεού. Ο Θεός χρησιμοποιεί τον Σάιταν για να δοκιμάσει τους υπηρέτες του, ώστε αυτοί να υποχρεωθούν να επιλέξουν μεταξύ του Κακού ή του Καλού. Με αυτή την έννοια, ο Διάβολος είναι ο Μέγας Δελεαστής, αλλά στο όνομα ποιου, τελικά, δρα; Ποια επιδίωξη ή ποια βαθύτερη σκοπιμότητα τον εξαναγκάζει να δράσει; Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι τον Ίμπλις τον επιβάλλει ο Θεός στον τέλειο άνθρωπο, εξαναγκάζοντάς τον να κάνει ηθικές επιλογές. Και κάνοντας καλές ηθικές επιλογές, ο άνθρωπος μπορεί να φέρει τον εαυτό του κοντύτερα στον Θεό. Εάν, από την άλλη μεριά, ο άνθρωπος επιλέξει το Κακό, θα απομακρυνθεί περισσότερο από τον Θεό του και θα μετακινηθεί κοντύτερα στον Ίμπλις. Το να είσαι ακόμα πιο μακριά από τον Θεό επιφέρει γήινες ανταμοιβές, όμως αυτές οι ανταμοιβές είναι στη πραγματικότητα μεταμφιεσμένες τιμωρίες, αφού έχουν σαν αποτέλεσμα την υποβάθμιση αυτού που μας κάνει πραγματικά ανθρώπους.

Αναφέρετε στο βιβλίο σας ότι θεωρείται τον Σουφισμό ως την πρακτική για να γίνεις ένας «τέλειος καθρέπτης στον οποίο ο Θεός ατενίζει τον ίδιο Του τον Εαυτό.» Μπορείτε σας παρακαλώ να ορίσετε τον Θεό στον Σουφισμό και να εξηγήσετε αν αυτός ο «τέλειος καθρέπτης» περιλαμβάνει το βάσανο και την ταπεινότητα ως μία δοκιμασία πίστης; Και αν ναι, θα ήταν δυνατόν το Κακό στο Σουφισμό να είναι κάτι σχετικό;

Α.: Οι περισσότεροι Σούφις πιστεύουν ότι ο άνθρωπος είναι προικισμένος με μία έμφυτη ικανότητα να γνωρίσει τον Θεό και συχνά αναφέρονται σε αυτή την ικανότητα ως ο «καθρέπτης». Πολλοί όμως Σούφις αναφέρονται σε αυτόν τον καθρέπτη, επίσης, σαν να είναι συνήθως καλυμμένος από σκουριά. (Αυτή η ιδέα είναι παρόμοια με αυτήν της Χριστιανικής ορθοδοξίας, ότι ο άνθρωπος είναι μία «εικόνα» του Θεού, μία εικόνα που είναι αμαυρωμένη και χρειάζεται στίλβωμα). Πως ο τρόπος που αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος τον Θεό περιορίζεται από τις ικανότητές του. Ο Θεός στην ουσία Του (Haq) δεν μπορεί ποτέ να είναι γνωστός, υπό την έννοια ότι έχει γίνει πλήρως κατανοητός και εντελώς αντιληπτός. Μπορεί να είναι γνωστός μόνο μέσω των ιδιοτήτων και των δράσεών  Του (κάτι που είναι παρόμοιο με την Χριστιανική ορθόδοξη ιδέα των «ενεργειών»). Στιλβώνοντας τον καθρέπτη του (την ικανότητά του να αντιλαμβάνεται άμεσα ή να διαισθάνεται τη παρουσία του Θεού) ο άνθρωπος μπορεί να γνωρίσει τον Θεό, αν και με έναν απαραίτητα περιορισμένο τρόπο (και σύμφωνα με τις προσωπικές του ροπές). Κακό είναι οτιδήποτε συνεισφέρει στη σκουριά που συσσωρεύεται στον καθρέπτη κάποιου, και με αυτό τον τρόπο, είναι σχετικό, αλλά την ίδια στιγμή η σχετικότητα του Κακού δεν το υποβιβάζει σε κάτι επουσιώδες ή ασήμαντο. Αντιθέτως, τέτοιο Κακό αποτρέπει τον άνθρωπο από την υπέρτατη εκπλήρωσή του ως «υπηρέτης» (Abd), όπως επίσης ως αντιβασιλέας (Khalifah) του Θεού. Το βάσανο και η ταπεινότητα του σωστού είδους είναι απαραίτητα για να στιλβωθεί ο καθρέπτης κάποιου. Το σωστό είδος βάσανου προκύπτει από την αντίσταση στο Κακό και το σωστό είδος ταπεινότητας προκύπτει από την γνώση που έχει κάποιος ότι είναι πάντα υποκείμενος σε σφάλμα και περιορισμένος. Το κεντρικό δίδαγμα από όλα αυτά είναι το εξής: ο άνθρωπος είναι ευλογημένος με ένα μέτρο ελεύθερης βούλησης, παρ’ όλα αυτά είναι περιορισμένος. Μόνον ο Θεός κατέχει μη-οριοθετημένη ελευθερία, αλλά ο άνθρωπος μπορεί να μοιραστεί ένα κομμάτι αυτής της ελευθερίας ερχόμενος πιο κοντά στο Θεό. Αυτό μπορεί να το κάνει μόνο μέσω της άσκησης της επιλογής να ελαττώσει τα σκοτεινιάσματα στον εαυτό του που τον κάνουν  να δρα με τους τρόπους του Κακού.

«Κακό» σε αυτή τη περίπτωση είναι οτιδήποτε μας παίρνει ακόμα μακρύτερα από τον Θεό. Από την στιγμή που ο Θεός καθρεπτίζεται εν δυνάμει στον άνθρωπο, καταπιέζοντας ή βλάπτοντας άλλους ανθρώπους, βλάπτεται ο ίδιος ο Θεός.

Μπορείτε παρακαλώ να μας συστήσετε τους Μαλαμάτις και το Μαλαματίγια, αλλά και τον τρόπο που το συγκεκριμένο ρεύμα βλέπει το πρόβλημα του Κακού;

Α.: Το βιβλίο μου που έχει ήδη εκδοθεί, εξυπηρετεί ως μία ιστορική παρουσίαση του Μαλαματίγια (ή Μονοπατιού της Ενοχής), οπότε, επί του παρόντος, θα παραιτηθώ οποιασδήποτε περαιτέρω εξερεύνησης αυτού του θέματος. (Δυστυχώς αυτό το βιβλίο δεν έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά, αλλά ελπίζω ότι θα γίνει αυτό). Στο μεταξύ, θα προσπαθήσω να εκφράζω όσα λέω σε συμμόρφωση με όσα έχω μάθει από τις δικές μου εμπειρίες στο Μονοπάτι.

Είναι αλήθεια ότι οι Μαλαμάτις πιστεύουν πως το ναφς (nafs, το Εγώ ή ο κατώτερος εαυτός ενός ατόμου) είναι η πηγή όλου του ανθρώπινου Κακού; Η Καθ. Σβίρι στο βιβλίο της, Hakim Tirmidhi and the Malamati Movement in Early Sufism [Ο Χακίμ Τιρμίντι και το Κίνημα Μαλαμάτι στον Πρώιμο Σουφισμό] έγραψε ότι ο Καχίμ Αλ-Τιρμίντι (Hakim al-Tirmidhi) περιγράφει πως το ναφς δρα σαν ένα πέπλο μεταξύ του οράματος της καρδιάς και της Αλήθειας. Μπορείτε να εμβαθύνετε στην ιδέα του ναφς και στις πρακτικές που ακολουθούν οι Μαλαμάτις για να εργαστούν γύρω από αυτό;

Α.: Πρώτα απ’ όλα είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι η λέξη ναφς στα Αραβικά είναι αντίστοιχη με την «ψυχή» ή τον «εαυτό». Το Κοράνι αναφέρει διάφορους τύπους ψυχής ή εαυτού και δεν είναι όλοι προβληματικοί. Οι Σούφις συχνά χρησιμοποιούν τον όρο «ναφς» σαν συντομογραφία του ναφς ι-άμμαρα (nafs i-ammarah, ο «εξουσιάζοντας εαυτός» ή ο εαυτός που υποκινείται από το Κακό). Οι ιδιότητες αυτής της μορφής του εαυτού είναι κατά κύριο λόγο ναρκισσιστικές και εγωκεντρικές. Ο Ίμπλις (στον οποίο αναφέρθηκα νωρίτερα) επιδεικνύει αυτό το χαρακτηριστικό, ακόμα κι αν πιστεύει ότι το κίνητρό του είναι η αγάπη του για τον Θεό. Έτσι, συμβολικά, ακόμα κι ένα άτομο που φαίνεται βαθιά ευσεβές μπορεί, πραγματικά, να εξωθηθεί σε αυτο-μεγαλοσχημοσύνη. Φυσικά, μία πίστη στην πρωτεύουσα σημασία του ίδιου του εαυτού, στην ισχυρά διαχωριστική φύση του εαυτού, ως τέτοια, οδηγεί σε ένα βασικό λάθος στην αντιληπτικότητα. Και αυτό το λάθος στην αντιληπτικότητα ή «αμαρτία» [Σ.τ.Μ.: ή «ατόπημα»] (με την πρωτογενή έννοια της «απώλειας του στόχου») είναι η ρίζα όλου του Κακού.

Από όλες τις σχολές του Σουφισμού, η παράδοση Μαλαμάτι δίνει μεγάλη έμφαση στο να ξεριζώνει με άτεγκτο τρόπο την υποκρισία και ανειλικρίνεια κάποιου, και αυτό απαιτεί ένα πολύ μεγάλο βαθμό αυτο-εξέτασης. Μία τέτοια αυτο-εξέταση απαιτεί μία συμπεριφορά ανοικτής διερεύνησης, και μία τέτοια διερεύνηση, ενώ είναι επικεντρωμένη στον ίδιο τον εαυτό, δεν περιορίζεται μόνο στον ίδιο τον εαυτό. Οι Μαλαμάτις, ορισμένες φορές, είναι επίσης επικριτικοί προς την υποκρισία του συμβατικά θρησκευόμενου. Εξαιτίας αυτού, οι Μαλαμάτις έχουν συχνά θεωρηθεί ως «αξιόμεμπτοι» από λιγότερο μορφωμένους Μουσουλμάνους, όπως επίσης και από πιο ορθόδοξους Σούφις που διεξάγουν τις τελετές τους μιμητικά και με λιγοστό στοχασμό, κατανόηση, ή επαρκή αυτο-συλλογισμό. Η παράδοση Μαλαμάτι δεν τα ανέχεται αυτά. Κάποιοι λόγιοι έχουν σημειώσει ομοιότητες μεταξύ των Μαλαμάτις και των πρώιμων Κυνικών της αρχαίας Ελλάδας, και άλλοι λόγιοι διατυπώνουν, επίσης, τη θέση ότι ο Ιησούς μπορεί να είχε δεχθεί επιρροές από τη σχολή των Κυνικών. Όποιες κι αν είναι οι ιστορικές συνδέσεις, η ιδιοσυγκρασία του Κυνικού (και κάποιοι θα έλεγαν, του Ιησού) είναι ίδια με την Μαλαμάτι. Είναι αυτή που πετάει έξω από το Ναό τους τοκογλύφους. Φυσικά, κάποιος ξεκινά πετώντας τους τοκογλύφους έξω από τον προσωπικό του ναό πρώτα. Αυτοί οι «τοκογλύφοι» συμβολίζουν τη δύναμη της πλεονεξίας και της απληστίας (ακόμα και της πνευματικής απληστίας), και το θέμα είναι να μην μπερδεύουμε τις μορφές της θρησκευτικότητας με την ουσία τους. Με τρόπο παρόμοιο με αυτόν που ο Ιησούς απέφυγε τους Φαρισαίους, ο Μαλαμάτι αποκλείει ή αποφεύγει τους ακριβολόγους Μουσουλμάνους, όπως τους Σαλάφις (Salafis).

Οι Μαλαμάτις παίρνουν πάνω τους την ενοχή για ποιο πράγμα, για ποιον λόγο και με ποιον σκοπό;

Α.: Δεν είναι ότι ο Μαλαμάτι επιζητά ενεργά την ενοχή· περισσότερο αποδέχεται ότι η ενοχή θα προκύψει σε αυτόν για οποιονδήποτε αριθμό αιτιών. Θα είναι «αξιόμεμπτος» μέσα του εάν πέσει θύμα του δικού του ναρκισσισμού, αλλά θα μεμφθεί επίσης και από άλλους εάν είναι ολότελα ειλικρινής. Εξαιτίας αυτού θα ανοίγεται σε όσους βρίσκει αμοιβαία ειλικρινείς και άξιους εμπιστοσύνης. Για τους περισσότερους ο Μαλαμάτι θα είναι αόρατος, ακόμα και θα περιφρονείται. Μπορεί να μην φαίνεται σαν ένας αληθινός Μουσουλμάνος ή Σούφι επειδή αποφεύγει όλες τις ταμπέλες και τα εξωτερικά γνωρίσματα τέτοιου είδους. Επιπρόσθετα, δεν θα επιδείξει χαρισματικά γνωρίσματα κανενός είδους, αφού πιστεύει ότι τέτοια γνωρίσματα δεν πρέπει να μπερδεύονται με την αυθεντική μυστικιστική πραγμάτωση. Ούτε θα αποπειραθεί ο Μαλαμάτι να προσηλυτίσει οποιονδήποτε στο δικό του μονοπάτι. Αντί να είναι ένας ιεραπόστολος οποιουδήποτε είδους, θα εμφανίζεται σαν ένας συνταξιδιώτης σε όλους όσους ερωτούν ειλικρινά. Αν ένα άτομο είναι Χριστιανός, Εβραίος, Μουσουλμάνος ή Αγνωστικιστής, πολύ λίγη σημασία θα έχει γι’ αυτόν.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

(1)Robert Abdul Hayy Darr, όπως παραθέτεται στο Toussulis, Y., 2010, σελ. xiii.

(2)Toussulis, Y., 2010, σελ. 1.

(3)(4) Ό.π.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

- Toussulis, Y., (2010), ‘Sufism and the Way of Blame, Hidden Sources of a Sacred Psychology’, Quest Books, USA.

- Sviri, S., (1999), ‘Hakim Tirmidhi and the Malamati Movement in Early Sufism’, One World, UK.