Εσωτερισμός, το Απόκρυφο και η Θεοσοφία | Δρ. Τ. Σαντούτσι, Μέρος Δεύτερο

Δρ. Τζέιμς Σαντούτσι  - Τμήμα Συγκριτικής Θρησκειολογίας, Πανεπιστήμιο Καλιφόρνιας

►ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΤΕΥΧΟΣ

Ένας ακαδημαϊκός που έχει αφιερώσει σχεδόν όλη την ακαδημαϊκή του ζωή στην μελέτη του εσωτερισμού είναι ο Γάλος Αντουάν Φεβρ (10). Σε αρκετά βιβλία και άρθρα, ο Καθηγητής Φεβρ ανέπτυξε μια κατανοητή ερμηνεία του Δυτικού Εσωτερισμού, τα χαρακτηριστικά του, και τα ρεύματα και τις έννοιες που σχηματίζουν αυτή την παράδοση. Σύμφωνα με τον Δρ. Φεβρ, ο εσωτερισμός «αναφέρεται σε ένα σύνολο πνευματικών ρευμάτων της σύγχρονης Δυτικής ιστορίας που μοιράζονται μία συγκεκριμένη αίσθηση οικειότητας, όπως και τον τρόπο σκέψης που αποτελεί τον κοινό παρονομαστή.» (11) 

ΣΥΝΕΧΕΙΑ:  

Έξι στοιχεία – τέσσερα εγγενή και δύο εξωγενή – συνιστούν αυτή τη «γραμμή σκέψης.» Στα τέσσερα σημαντικότερα στοιχεία περιλαμβάνονται:  

1. Αναλογίες μεταξύ του συμβολικού και του πραγματικού, μεταξύ του ορατού και αόρατου κόσμου. («Όπως πάνω έτσι και κάτω»). Υπάρχουν δύο ειδών αναλογίες: α) αυτές στη φύση (μεταξύ οντοτήτων του μικρόκοσμου και του μακρόκοσμου, όπως οι πλανήτες και μέρη του σώματος ή όσων υπάρχουν στην αστρολογία) και β) αυτές που υπάρχουν μεταξύ αποκεκαλυμμένων κειμένων (και της ιστορίας) και της Φύσης, όπως η αναλογία μεταξύ της Βίβλου και της Φύσης όπως παρουσιάζονται στην Καμπαλά. 

2. Ζώσα Φύση όπως παρουσιάζεται μέσω της έννοιας της μαγείας, η οποία βλέπει την Φύση σαν κάτι ζωντανό «σε όλα της τα μέρη που συχνά διασχίζονται από ένα φως ή ένα κρυφό πυρ που τα περιτριγυρίζει.»  

3. Φαντασία και Διαμεσολαβήσεις: με τη χρήση μεσολαβητών, όπως τελετουργίες, συμβολικές εικόνες και οντότητες ή πνεύματα που «αναπτύσσουν μία Γνώση [σημ. μτφρ.: Γνώση = εσωτερική γνώση] για να εισχωρήσουν στα ιερογλυφικά της Φύσης (12).»  

4. Βίωμα Μεταστοιχείωσης. Στο άτομο συμβαίνει μία μετάπλαση η «μεταμόρφωση» που μπορεί να ονομαστεί και «δεύτερη γέννηση» [αναγέννηση], κατά την οποία η γνώση ή η Γνώση και η εσωτερική βίωση, η φαντασία και η διανοητική δραστηριότητα, ενώνονται. Αυτό είναι κάτι ανάλογο με το Πνευματικό Μονοπάτι. 

Τα επόμενα δύο στοιχεία είναι εξωγενή και συγκριτικά, περιορισμένης σπουδαιότητας, στον Δυτικό εσωτερισμό. Αυτά είναι: 

1. Η Πράξις της Συνταύτισης ή η «προσπάθεια σύστασης κοινών παρανομαστών μεταξύ δύο διαφορετικών παραδόσεων ή ακόμα και περισσότερων, μεταξύ όλων των παραδόσεων, με την ελπίδα της απόκτησης διαφώτισης, Γνώσης, υπερέχουσας ποιότητας.» Παραδείγματα βρίσκουμε στην prisca theological ή στην philosophia perennis, από ακαδημαϊκούς όπως ο Marsilio Ficino (1433-1499), o Agostino Steuco (1497-1548), και στις παραδόσεις της Αρχαίας Σοφίας που αναπτύχθηκαν από την Θεοσοφική Εταιρεία και επίσης βασίζονται σε εργασίες των αρχών του 19^ου αιώνα (13).  

2. Μετάδοση διδασκαλίας από διδάσκαλο σε μαθητή. 

Αυτό επισύρει μία «δεύτερη γέννηση», μέσω της μύησης (14).  Αυτά τα κινήματα ή «ρεύματα» και πεδία γνώσης ή «έννοιες» περιλαμβάνουν τα παρακάτω τμήματα: Ρεύματα που δεν είναι Έννοιες: Ερμητισμός, Χριστιανική  Καμπαλά, Παρακελσισμός, Ροδοσταυρισμός και Θεοσοφία. Ρεύματα που αντιστοιχούν επίσης και σε Έννοιες: Αλχημεία, Αστρολογία, Μαγεία, Αποκρυφισμός, και Περεννιαλισμός. 

Έννοιες που δεν είναι Ρεύματα: Ερμητισμός και Γνώση. Στο σύστημα του Φεβρ, ο «Εσωτερισμός» αναφέρεται σε μία ανώτερη, γενικότερη κατηγορία, περίπου όπως και η «Γνώση» στην ανάλυση του Κισπέλ. Αυτό συμβαίνει και με άλλους όρους. Ο Αποκρυφισμός για παράδειγμα χρησιμοποιείται μερικές φορές με τον ίδιο τρόπο από συγγραφείς του 19ου αιώνα, ή ακόμα και μετά. Παρ’ όλα αυτά έχει πράγματι περισσότερες από μία σημασίες. Σαν εσωτερικό ρεύμα, στην ανάλυση του Φεβρ, είναι μία προσπάθεια να προσαρμοσθεί ο εσωτερισμός σε έναν κόσμο που γίνεται αυξητικά υλιστικός και επιστημονικός (δηλ. μη θρησκευτικός). Αν και ο Καθηγητής Φεβρ παρουσιάζει μία αξιοσημείωτα ξεκάθαρη περιγραφή του Δυτικού Εσωτερισμού σε όλες του τις διαφοροποιήσεις και εκδηλώσεις, πρέπει να τονίσω ότι οι όροι, όπως χρησιμοποιούνται από διάφορους εσωτεριστές, είναι πολύ ρευστοί και κατά συνέπεια αντιφατικοί. Άρα, είναι σχεδόν αδύνατον να δώσουμε ακριβείς ορισμούς για πολλές από τις έννοιες και τα ρεύματα που αναφέρονται παραπάνω.  

Εγώ προσωπικά βρήκα όρους, όπως, Θεοσοφία, εσωτερισμός, μαγεία, και αποκρυφισμός, θεουργία, και Καμπαλά, που πολλές φορές χρησιμοποιούνται σχεδόν σαν συνώνυμοι σε κάποια κείμενα, άρα κάθε ακριβής ορισμός που βλέπει αυτούς τους όρους σαν σαφείς πρέπει να αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό. Ας θεωρήσουμε όμως ότι μπορούμε να δώσουμε σαφείς ορισμούς. Σε τέτοια περίπτωση, αυτός είναι ο τρόπος που εγώ θα έβλεπα τους παραπάνω όρους: 

Εσωτερισμός: ένας όρος που αναφέρεται σε αριθμό κινημάτων και πεδίων γνώσης που έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (αυτά που παρουσιάστηκαν από τον Φεβρ) τα οποία αντανακλούν μία διαφορετικά αντίληψη για τον κόσμο και τους τρόπους απόκτησης γνώσης (π.χ. γνωστικοί) που διαφέρουν από τις επιστημονικές και καθιερωμένες Χριστιανικές προσεγγίσεις. 

Αποκρυφισμός: εσωτερισμός που ασκείται σε διάφορα πεδία γνώσης όπως η μαγεία, αλχημεία, Καμπαλά και αστρολογία. 

Μαγεία: εννοώντας την magia naturalis, η οποία είναι «η γνώση και η χρήση απόκρυφων δυνάμεων και ιδιοτήτων που θεωρούνται ‘φυσικές’ γιατί υπάρχουν στη φύση15.» Άλλο είδος μαγείας, κάποιες φορές γνωστή ως λευκή μαγεία ή θεουργία, επιχειρεί με ξόρκια, τελετουργίες και ονόματα να δημιουργήσει ένα δεσμό με οντότητες που δεν ανήκουν σε αυτόν τον κόσμο: πνεύματα, στοιχειώδη, θεία όντα για παράδειγμα.

Τώρα θα δούμε τα δύο σημαντικότερα εσωτερικά ρεύματα που έχουν ιδιαίτερη σημασία στην σύγχρονη πνευμα τικότητα: τον Ροδοσταυρισμό και την Θεοσοφία. Αυτά τα δύο ρεύματα συχνά συμπίπτουν, όχι μόνο στον ορισμό, αλλά και στην ταυτοποίηση αυτών που συμμετείχαν στις δύο παραδόσεις. Πολύ συχνά, τα ίδια άτομα θεωρούνται Ροδόσταυροι και θεόσοφοι, χωρίς απαραίτητα να υπάρχουν λόγοι για αυτό16. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι σχετίζονται μεταξύ τους, αλλά όπως και με άλλα εσωτερικά κινήματα, τίποτα δεν μπορεί να εξηγηθεί με απλό τρόπο. Αυτό που είναι πιο δύσκολο να οριστεί από τα δύο, είναι η Θεοσοφία, λόγω της παράξενης εξέλιξης των δύο ρευμάτων. Η Θεοσοφία έχει εκληφθεί ως έχουσα δύο συνολικά εννοιολογικές σημασίες και χρήσεις: σαν ρεύμα μέσα στον Δυτικό Εσωτερισμό και η Θεοσοφία όπως παρουσιάζεται μέσα από την Θεοσοφική Εταιρεία. Ο Δρ. Φεβρ γράφει σχετικά με αυτό:

«Από τη μία, είναι το μοναδικό εσωτερικό ρεύμα που δεν σχετίζεται με καμία επίσημη Εταιρεία. Από την άλλη, υπάρχει μία επίσημη Εταιρεία που έχει τον τίτλο ‘θεοσοφική’ και ταυτόχρονα έναν προγραμματισμένο προσανατολισμό. Η πρώτη κύρια μορφή είναι ένας αρχικά άμορφος γαλαξίας που άρχισε να αποκτά σχήμα στο πνευματικό περιβάλλον της Γερμανίας του 16^ου αιώνα, φθάνοντας σε τέτοια ύψη τον 17ο αιώνα, που συνέχισε να εισχωρεί, εν μέσω φάσεων ανάπτυξης και παρακμής, σε μέρος της δυτικής κουλτούρας μέχρι και σήμερα. Η δεύτερη κύρια μορφή εκπροσωπείται από την Θεοσοφική Εταιρεία που ιδρύθηκε επίσημα το 1875 από την Έλενα Πετρόβνα Μπλαβάτσκυ (1831-1891) και ακολουθεί ακριβείς κατευθύνσεις και σκοπούς από την ημέρα της σύλληψής της (μία προσπάθεια που δεσμεύει κάθε ομάδα αυτού του είδους) μέχρι το σημείο που να θεωρείται, σωστά ή λανθασμένα, σαν ένα νέο θρησκευτικό κίνημα, αν όχι μία νέα θρησκεία (17).»

Ο ορισμός που αυτός δίνει για το θεοσοφικό ρεύμα είναι ο εξής:

Η Θεοσοφία είναι μια Γνώση που έχει αντίληψη όχι μόνο για τις σχέσεις σωτήριας φύσης που ένα άτομο διατηρεί με τον θείο κόσμο, άλλα και για την φύση του ίδιου του Θεού ή των θείων προσώπων. Επίσης για το φυσικό σύμπαν, την προέλευση αυτού του σύμπαντος, τις κρυφές δομές που το συνιστούν, την σχέση του με την ανθρωπότητα, και την οριστική του απόληξη.

Με αυτή την έννοια η Θεοσοφία δίνει μια κοσμική ή «κοσμοσοφική» διάσταση στον Δυτικό Εσωτερισμό. Αν θεωρηθεί ως μια Γνώση που ρίχνει φως στον Θεό, στην Ανθρωπότητα και στον Κόσμο, θα είμαστε κοντά στην ερμηνεία που δίνει η Θεοσοφική Εταιρία, υπάρχουν όμως κάποιες ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις στην εκδοχή της Εταιρείας, οι οποίες πρέπει να αναφερθούν. 

Πρώτον, ο αρχιτέκτονας της ερμηνείας της Θεοσοφίας από την Θεοσοφική Εταιρεία είναι η Έλενα Μπλαβάτσκυ. Πρέπει να σημειωθεί όμως, ότι η άποψή της παίρνει μία, όλο και πιο διαφορετική απόδοση καθώς η διδασκαλίες της εξελίχτηκαν από το 1874 μέχρι τον θάνατό της το 1891. Αυτή και οι συνάδελφοί της δεν θεωρούσαν τη Θεοσοφία (18) διαφορετική από τους θεόσοφους του θεοσοφικού ρεύματος. Αυτή ήταν η άποψη ενός εκ των ιδρυτών της Θ.Ε., του Τσαρλς Σόδεραν, ο οποίος την ερμήνευσε σε σχέση με τον παραπάνω ορισμό. Η πηγή του για το νόημα της θεοσοφίας προερχόταν από το λεξικό Γουέμπστερ, του 1875, στο οποίο ο όρος ορίζεται σύμφωνα με τα παρακάτω: 

Συνδιαλλαγή με τον Θεό και ανώτερα πνεύματα, και επακόλουθη επίτευξη υπεράνθρωπης γνώσης μέσω φυσικών διαδικασιών, όπως θεουργικές λειτουργίες από κάποιους αρχαίους Πλατωνιστές, ή μέσω χημικών διαδικασιών από τους Γερμανούς φιλόσοφους του Πυρός (19). Με άλλα λόγια ήταν μία Γνώση η οποία είχε τις ρίζες της στην Ελλάδα και στην πρώιμη σύγχρονη Ευρώπη με τον Παράκελσο και τους οπαδούς του, και ομοίως στους παραδοσιακούς θεόσοφους. Επίσης παρατηρείται η στενή ταύτιση με την θεουργία σαν ένας πρακτικός τρόπος ανάπτυξης τέτοιου είδους γνώσεων. 

Η αλλαγή όμως έγινε στην αρχή του 1878 όταν η Μπλαβάτσκυ και ο συνάδελφός της, Χένρι Σ. Όλκοττ μετακόμισαν στην Ινδία.  

Η Θεοσοφία παίρνει μία σαφώς Βεδαντική και Βουδιστική φιλοσοφική γεύση. Ο Θεός δεν είναι πια εξατομικευμένος. Η φιλοσοφική θεώρηση της Θεοσοφίας της πλησιάζει περισσότερο μία προσοντούχο μη-δυαδικότητα, μέσα στην οποία δεν υπάρχει απόλυτη διαφορά μεταξύ του Θείου, της Ανθρωπότητας και του Σύμπαντος. Η νοτιο-Ασιατική γεύση της Θεοσοφίας γίνεται όλο και πιο αισθητή το 1880 που κορυφώνεται με την έκδοση του magnus opus της, της Μυστικής Δοξασίας, το 1888. Οι διδασκαλίες που περιέχονται σε αυτό το έργο, λίγο-πολύ, ορίζουν τον τυπικό τρόπο αντίληψης της Θεοσοφίας από τους Θεόσοφους σήμερα. Όμως πρέπει να αναφερθεί ότι αυτή δεν είναι η μοναδική Θεοσοφική φιλοσοφία που υπάρχει. Υπάρχουν κι άλλες Θεοσοφίες που αντανακλούν περισσότερο μία Χριστιανική κλίση (του Ρούντολφ Στάινερ και της Ανθρωποσοφικής Εταιρείας του, ή της Θεοσοφίας με Χριστιανική κατεύθυνση του Τζωρτζ Γουίλντ και της Άννας Κίνγκσφορντ), και μεταγενέστερες Θεοσοφίες που περιλαμβάνουν στοιχεία Νέας Σκέψης (το Ίδρυμα Σεν Ζερμέν και η Θρησκευτική Δραστηριότητα του «I AM», η Παγκόσμια και Θριαμβεύτρια Εκκλησία) που βασίζονται εν μέρει στις διδασκαλίες της Μπλαβάτσκυ.  

Αυτά και άλλα με οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η Θεοσοφική Εταιρεία δεν ορίζεται από τον όρο «Θεοσοφία» όπως ήταν κατανοητός τον 19ο αιώνα, αλλά μάλλον ο ίδιος ο όρος είναι επαναπροσδιορισμένος από την Μπλαβάτσκυ και τους συναδέλφους της. Σε γενικές γραμμές, οι διδασκαλίες της πάνω στην Θεοσοφία περιγράφονται από τις Τρεις Θεμελιώδεις Προτάσεις που περιέχονται στην Μυστική Δοξασία και σε άλλες διδασκαλίες που προέρχονται κυρίως έξω από την Δυτική πνευματική αρένα. Οι Τρεις Θεμελιώδεις Προτάσεις είναι: 

1. Η ύπαρξη μίας Απόλυτης, Αιώνιας, Αμετάβλητης Πραγματικότητας ή Αρχής που υπερβαίνει όλη την ανθρώπινη σκέψη, σύλληψη και έκφραση.  

2. Η κυκλική φύση ή η περιοδικότητα του σύμπαντος και όσων περιέχει: την εκδήλωση και την διάλυση των αναρίθμητων Συμπάντων, της ζωής και του θανάτου όλων των έμβιων όντων. 

3. Η θεμελιώδης ταύτιση της ψυχής με την Συμπαντική Υπερψυχή και το προσκύνημα όλων των ψυχών μέσα στον κύκλο της μετενσάρκωσης σύμφωνα με τον Καρμικό νόμο. 

Όσο για τις άλλες της διδασκαλίες που εμφανίζονται στην Μυστική Δοξασία και αλλού, μπορούν περιληπτικά να αποδοθούν ως εξής: 

1. Η εξέλιξη του αθάνατου ανθρώπου συνεχίζεται σε αναρίθμητες ζωές, και μία τέτοια συνέχιση είναι δυνατή μέσω  της μετενσάρκωσης: της εισόδου του Εαυτού, της τριάδας που αποτελείται από το Πνεύμα, την Ψυχή και τον Νου σε ένα άλλο (ανθρώπινο) σώμα. 

2. Η μετενσάρκωση εξαρτάται από μία δύναμη, γνωστή ως Νόμος της Αιτίας και του Αιτιατού (Κάρμα) που τροφοδοτεί μελλοντικές επαναγεννήσεις και καθορίζει την ποιότητα της εμπειρίας μέσα τους. 

3. Η δομή του εκδηλωμένου σύμπαντος, συμπεριλαμβανομένης της ανθρωπότητας, είναι επταπλή στη σύνθεση και συνεργική σε όλες τις σχέσεις.  

4. Η ανθρωπότητα εξελίσσεται μέσω επτά κύριων ομάδων ή εποχών που ονομάζονται Ρίζες-Φυλές, η καθεμία από τις οποίες, χωρίζεται σε επτά υπο-φυλές. Σήμερα, εμείς οι άνθρωποι ανήκουμε στην Πέμπτη Ρίζα-Φυλή, γνωστή ως Άρια Φυλή. 

5. Ο άνθρωπος είναι στην πραγματικότητα μία μινιατούρα-αντίγραφο ή ο μικρόκοσμος, του μακρόκοσμου. 

6. Το σύμπαν και η ανθρωπότητα οδηγούνται και κινούνται από μία Κοσμική Ιεραρχία συνειδητών όντων, το καθένα από τα οποία, έχει μία συγκεκριμένη αποστολή να εκτελέσει. 

Υπάρχει και ένα άλλο στοιχείο σε αυτή την εκδοχή της Θεοσοφίας. Αυτό είναι η αποδοχή μίας Αρχαίας Σοφίας που συνήθως προέρχεται από την Αίγυπτο (για την Μπλαβάτσκυ ακόμα πιο πριν) με ίχνη μέσα σε διάφορες θρησκείες, πολιτισμούς και δασκάλους.

Ξέρουμε ότι αυτή η ιδέα, μίας prisca theological ή philosophia perennis έχει τα ίχνη της στον Μαρσίλιο Φιτσίνο (1433-1499) και τον Αγκοστίνο Στέουκο (1497-1548) και πριν από αυτούς στον 13ο αιώνα στο Turba Philosophorum. Από αυτό το έργο προέρχεται η έννοια ότι θεϊκά όντα ή ομάδες όπως οι, Ενώχ, Αβραάμ, Νώε, Ζωροάστρης, Μωυσής, Ερμής Τρισμέγιστος, οι Βραχμάνοι, οι Δρυίδες, οι Δαυίδ, Ορφέας, Πυθαγόρας, Πλάτωνας και οι Σίβυλλες, είναι τέτοιοι αντιπρόσωποι. Η Αιώνια Φιλοσοφία ή Παράδοση είναι μία φιλοσοφική παράδοση που φθάνει μέχρι τους σύγχρονους καιρούς και βρίσκεται σαν μία μεταφυσική ιδεολογία αναπτυγμένη από τον Ρενέ Γκενόν και τον Ανάντα Κουμαρασουάμι και συνεχίζεται και σε γραπτά όπως του Frithjof Schuon.

Τελικά, στις οργανώσεις που βασίζονται στη Θεοσοφία της Μπλαβάτσκυ περιλαμβάνεται και ένας αριθμός άλλων οργανισμών, εκτός της Θεοσοφικής Εταιρείας (Αντυάρ). Αυτές είναι, η Θεοσοφική Εταιρεία της Πασαντένα, η Ηνωμένη Στοά των Θεοσόφων [σημ. μτφρ.: στην Ελλάδα υπάρχει ως Θεοσοφικό Κίνημα], ο Ναός των Ανθρώπων, και Η Θεοσοφική Εταιρεία (ο κλώνος Χάρτλεϊ με έδρα την Χάγη), το Ίδρυμα της Λέξης (βασισμένο στα γραπτά του Θεόσοφου Χάρολντ Πέρσιβαλ). Μπορούμε επίσης να συμπεριλάβουμε τις ομάδες της Αλίκης Μπέιλι, συμπεριλαμβανομένου του Σχολείου Αρκέιν, το Σχολείο Εσωτερικών Σπουδών, την εταιρεία «Ομάδες Διαλογισμού» και το Κέντρο Τάρα. Στενά συνδεδεμένη με την Θεοσοφική Εταιρεία του Αντυάρ είναι η Φιλελεύθερη Καθολική Εκκλησία, συμπεριλαμβανομένων παράγωγων, όπως η Διεθνής Φιλελεύθερη Καθολική Εκκλησία, Η Ιωαννιτική Καθολική Εκκλησία, η Φιλελεύθερη Καθολική Εκκλησία (του Τζέιμς Γουέτζγουντ).

Το δεύτερο ρεύμα, ο Ροδοσταυρισμός, είναι στενά συνδεδεμένος με τη Θεοσοφία: και με το θεοσοφικό ρεύμα και με την Θεοσοφία της Μπλαβάτσκυ. Η μεγάλη διαφορά μεταξύ των δύο, δεν είναι η διδασκαλία αλλά η προέλευση. Ο Ροδοσταυρισμός εμφανίζεται με τρία έργα, δύο από τα οποία έχουν τα ίχνη τους στον Γιόχαν Βαλεντίν Αντρέ (1586-1654).

Το Fama Fraternitatis που εκδόθηκε το 1614 και το Confessio Fraternitatis που εκδόθηκε το 1615. Το Fama παρουσίασε στην Ευρώπη τον Κρίστιαν Ρόζενκρόιτς που υποθετικά γεννήθηκε το 1378, και ο οποίος κατείχε μία μυστική γνώση προερχόμενη από την Αραβία και την Αίγυπτο, και που αργότερα ίδρυσε μία Αδελφότητα στη Γερμανία. Στον τάφο του (πέθανε το 1484) βρέθηκαν μαγικές φόρμουλες και μυστικά της ζωής. Το Confessio διακήρυξε ότι η εποχή του Ερμή είχε έρθει, μία εποχή όπου τα κρυμμένα μυστικά της Βίβλου θα μπορούσαν να ανακαλυφθούν. Το τρίτο έργο, Ο Χημικός Γάμος του Κρίστιαν Ρόζενκρόιτς (1616) ήταν ένα μυθιστόρημα στο οποίο εκφράζεται μεταφορικά ο γάμος του Χριστού με την Εκκλησία. Η ιδέα των έργων ήταν ότι ο Ροζενκρόιτς κατείχε μία αρχαία σοφία την οποία με την σειρά του μεταβίβασε στους μυημένους αδελφούς, μία διδασκαλία που εμπεριείχε την τέλεια αρμονία μεταξύ μικρόκοσμου και μακρόκοσμου. Επιπρόσθετα, η ίδια η Φύση θεωρούνταν το καλύτερο «βιβλίο» στο οποίο ο Θεός θα μπορούσε να γίνει κατανοητός από εμάς. Αντίθετα με το θεοσοφικό ρεύμα, το Ροδοσταυρικό ρεύμα μπορεί να ανιχνευθεί σε αυτά τα έργα και στην αδελφότητα που εκφράζεται μέσα σε αυτά. 

Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν ομοιότητες. Και ο Ροδοσταυρισμός και η Θεοσοφία ενδιαφέρονται για την θεοσοφική σκέψη που μπορεί να ανιχνευθεί στον Παράκελσο. Η Φύση είναι τακτοποιημένη και ταξινομημένη από τον Θεό, άρα η γνώση για τον θεό μπορεί να αποκαλυφθεί μέσω της Φύσης. Κατά μία έννοια, ο Ροδοσταυρισμός υιοθετεί την μορφή της φιλοσοφίας που είναι γνωστή ως «πανσοφία» (που συνδυάζει θεοσοφικές και ροδοσταυρικές διδασκαλίες) όπως αυτή κατανοήθηκε από τον Γιαν ΆμοςΚομένιους (20). Ωστόσο, μπορούμε να πούμε ότι η Θεοσοφία  ήταν επικεντρωμένη περισσότερο στην θεία φώτιση, μία Γνώση για τον Θεό μέσω του μύθου ή της αποκεκαλυμμένης αλήθειας, ενώ ο Ροδοσταυρισμός αντίστοιχα θα γνώριζε τον Θεό μέσω της Φύσης. 

Επίσης στον Ροδοσταυρισμό παρουσιάζεται η αναφορά στις μυητικές, μυστικές εταιρείες, βασισμένες όλες, στην αδελφότητα που ιδρύθηκε από τον μυστικιστή Ρόζενκρόιτς. 

Αυτή είναι η προέλευση του Ελευθεροτεκτονισμού και η έννοια των Διδασκάλων της Σοφίας, των Μαχάτμας, της Μεγάλης Λευκής Αδελφότητας και άλλων Θεοσοφικών χαρακτηρισμών που έγιναν διάσημοι από την Μπλαβάτσκυ και τους διαδόχους της μέσα στη Θεοσοφική σφαίρα. Επίσης γνωρίζουμε ότι το μυθιστόρημα του Μπουλβερ-Λύττον Ζανόνι: ένας Ροδοσταυρικός Θρύλος, μπορεί να αποτέλεσε την βάση για την ιδέα των Διδασκάλων στη Θεοσοφία και σε άλλα κινήματα και οργανώσεις. Αρκετή από τη Θεοσοφική διδασκαλία είναι βασισμένη σε Ροδοσταυρικές διδασκαλίες, όπως τις καταλάβαιναν το 1870. Αυτές περιλαμβάνουν το βιβλίο του Χάργκρεϊβ Τζέννινγκς, Οι Ροδόσταυροι, και το άρθρο του HIRAF που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Πνευματικός Επιστήμονας, το 1875, με τον τίτλο «Ροδοσταυρισμός», στον οποίο η Μπλαβάτσκυ απαντά, κάνοντας την «πρώτη της αποκρυφιστική απόπειρα» και είναι η πρώτη της σημαντική έκδοση στο θέμα του εσωτερισμού. Έτσι η σύνδεση μεταξύ του Ροδοσταυρισμού και της πρώιμης «Θεοσοφίας» της Μπλαβάτσκυ είναι πέρα από κάθε αμφιβολία. 

Η κεντρική ιδέα στο άρθρο HIRAF είναι ότι ο Ροδοσταυρισμός και οι Ροδόσταυροι είναι η χαμένη σοφία και οι απόστολοι αντίστοιχα: «Για να κερδίσουμε ξανά αυτόν τον θησαυρό που έχει από καιρό χαθεί από την ανθρωπότητα, πρέπει να μελετήσουμε τους προφήτες που τον συνέλεξαν, πετράδι με πετράδι και νόμισμα με νόμισμα. Από αυτό το δίκτυ που πλέχτηκε στους αργαλειούς του Νείλου, η δύναμη είναι ο/η Αΐν-Σοφ, η Καμπαλά είναι το ευαγγέλιο, και οι Ερμητικοί ή Ροδόσταυροι, οι απόστολοι και οι διδάσκαλοι». Και κλείνει με την σημαντική δήλωση: «Ο Ροδόσταυρος γίνεται και δεν φτιάχνεται». 

Σε αυτό υπάρχει η σημαντικότητα του Ρόδου και του Σταυρού. Όπως έγραψε ο Κρίστοφερ Μπάμφορντ, αντιπροσωπεύει ένα μονοπάτι που κάποιος πρέπει να βαδίσει (21). Κάποιος πρέπει να ενώσει τον Σταυρό και το Ρόδο: τον Σταυρό του Χριστού που σημαίνει την αποκήρυξη του ΕΓΩ για να λυτρωθεί ο κόσμος και το Ρόδο που αναφέρεται στον Χριστό που υπάρχει στα πάντα και είναι το κέντρο όλων των πραγμάτων. Όταν συνδυάζονται ο Σταυρός με το Ρόδο, αποτελούν το σύμβολο της αγνότητας, της ανανέωσης, της μεταμόρφωσης. 

Από τότε που ο Ροδοσταυρισμός εισήλθε στον σύγχρονο κόσμο, πήρε μορφή σε πολυάριθμα κινήματα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η πιο διάσημη οργάνωση είναι η Αρχαία και Μυστική Οργάνωση του Rosae Crucis (Σαν Χοσέ) που ιδρύθηκε από τον Σπένσερ Λιούις (1883-1939). Σε αυτή τη σχολή συντηρείται η ιδέα μιας αρχαίας Σοφίας μέσω μυστικών σχολών που φθάνουν πίσω, μέχρι την Αίγυπτο και τον Σολομώντα, συμπεριλαμβάνοντας, τον Ισαάκ Νεύτωνα, το Ρενέ Ντεκαρτέ και τον Βενιαμίν Φραγκλίνο. Και πάλι η έμφαση δίνεται στην μεταμόρφωση του εαυτού του καθενός. Επειδή ο Λιούις ενδιαφερόταν για τα μυστήρια του αρχαίου κόσμου, ειδικότερα της Αιγύπτου, η πόλη του Σαν Χοσέ απέκτησε ένα θαυμάσιο Αιγυπτιακό μουσείο, εγκατεστημένο στην έδρα του A.M.O.R.C.  

Άλλη μία οργάνωση είναι Ροδοσταυρική Αδελφότητα που ιδρύθηκε από τον Μαξ Χέιντελ και βρίσκεται στην Καλιφόρνια. Ο Χέιντελ συνάντησε έναν Διδάσκαλο που εισήγαγε την Αρχαία Σοφία, μέρος της οποίας είναι γραμμένο στο σημαντικότερο έργο του, με τίτλο Ροδοσταυρική Κοσμο-Θεωρία, ένα βιβλίο για την Φύση σύμφωνα με την εσωτερική Χριστιανική παράδοση. 

Μία άλλη ομάδα είναι η Ροδοσταυρική Αδελφότητα του Κουάκερτάουν στην Πενσυλβάνια. Ιδρύθηκε από τον Πασκάλ Μπέβερλυ Ράντολφ (1825-1875), έναν από τους πιο ενδιαφέροντες ανθρώπους του 19ου αιώνα, ο οποίος πρόσφατα αναγνωρίστηκε δημοσίως όταν εκδόθηκε μία βιογραφία του από έναν στενό συνεργάτη του, τον Τζων Πάτρικ Ντέβενι. Ένα ακόμα εξέχον όνομα σε αυτή την οργάνωση είναι του Ρ. Σουίνμπερν Κλάιμερ που δίνει έμφαση σε διδασκαλίες ηια την αλχημεία, την μετενσάρκωση, το Κάρμα και τις ουράνιες ιεραρχίες. 

Συμπερασματικά, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η επιρροή, τόσο των αρχαίων, όσο και των σύγχρονων ιδεών και κινημάτων, σημάδεψε βαθιά έναν σημαντικό αριθμό σύγχρονων και αντισυμβατικών κινημάτων. Επειδή η θεώρηση του κόσμου από τα ρεύματα και τις έννοιες που αποτελούν τον εσωτερισμό, δεν βασίζεται ούτε στη λογική ούτε στην πίστη σαν σημαντικά μέσα προσδιορισμού της πραγματικότητας, αλλά στην Γνώση, αυτή η τελευταία μορφή γνώσης δεν γίνεται αποδεκτή από καμία από τις κυριαρχούσες δυνάμεις της κοινωνίας μας σήμερα: την επιστήμη και την Εκκλησία. 

Δεν χρειάζεται να απορούμε γιατί αυτά τα κινήματα που βασίζονται σε αυτού του είδους τη γνώση «περιθωριοποιούνται» από την γενική τάση της κοινωνίας. Η έννοια αυτής της περιθωριοποίησης υποκρύπτει την συμπεριφορά προς τις σέκτες και τις αιρέσεις…

(10). Ο Αντουάν Φεβρ είναι, από το 1979, Directeur d’Etudes at the Ecole Pratique des Hautes Etudes, Section des Sciences Religieuses (Religious Studies), Sorbonne, όπου κατέχει την έδρα της Ιστορίας των Εσωτερικών και Μυστικιστικών Ρευμάτων στη Μοντέρνα και Σύγχρονη Ευρώπη.

(11) «Questions of Terminology Proper to the Study of Esoteric Currents in Modern and Contemporary Europe», στο βιβλίο Western Esotericism and the Science of Religion, 2.

(12) Σχετικά με αυτό, ο Δρ. Φεβρ διαχωρίζει τον μυστικιστή από τον εσωτεριστή. Ο πρώτος προτιμά, σε κάποιο βαθμό, την απόκλιση εικόνων και διαμέσων. Ο εσωτεριστής φαίνεται να έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα διάμεσα που αποκαλύπτονται στο εσωτερικό του μάτι μέσω της δύναμης της δημιουργικής του φαντασίας, παρά για την ένωση με το θείο. Δείτε: Access to Western Esotericism (Albany: SUNY, 1994), 12.

(13) Ο Περεννιαλισμός ή παραδοσιαρχία ανήκουν επίσης σε αυτή την κατηγορία. Καθώς εξελίσσεται στα γραπτά του Ρενέ Γκενόν, του Φρίθχοφ Σουόν και άλλων, αυτή η διδασκαλία παίρνει μία ιδεολογική μεταφυσική θέση που υποκρύπτοντας όλες τις θρησκείες και τις εσωτερικές παραδόσεις, είναι μία «Αρχέγονη Παράδοση.» Δείτε: Faivre, Access to Western Esotericism,14, 35-47 και «Questions of Terminology Proper to the Study of Esoteric Currents in Modern and Contemporary Europe»: 9. Επίσης: Wouter J. Hanegraaff, «Empirical Method in the Study of Esotericism,» in Method and Theory in the Study of Religion 7-2 (1995): 110 και «On the Construction of Esoteric Tradition»: 26-28.

(14) Access to Western Esotericism, 13-15. Φυσικά, ο υπαινιγμός για την μετάδοση της γνώσης ισχύει. Τα πεδία γνώσης και διανοητικά κινήματα που ανήκουν στον Δυτικό Εσωτερισμό ταξινομούνται στο έργο του Δρ. Φεβρ, με τίτλο, «Questions of Terminology Proper to the Study of Esoteric Currents in Modern and Contemporary Europe.»

(15) Faivre, Access to Western Esotericism, 66. Αυτός είναι ο τρόπος που χρησιμοποιούν τον όρο διάφοροι εσωτεριστές του 19ου αιώνα. Έτσι πλησιάζει την σύγχρονη επιστήμη.

(16) Όπως ο Παράκελσος (1493-1541), ο Τζιορντάνο Μπρούνο (1548-1600), ο Χάινριχ Κούνραθ (1560-1605ή εκείνοι με Ροδοσταυρικές και Θεοσοφικές συνδέσεις, όπως ο Μαξ Χέιντελ (1865-1919), και ο Α. Ε. Γουέιτ.

(17) «The Theosophical Current: A Periodization,» Theosophical History VII/5 (January 1999): 168-69.

(18) Όταν γράφεται με κεφαλαίο ‘Θ’, ο όρος αναφέρεται στην Θεοσοφία της Θ.Ε., ενώ όταν γράφεται με μικρό ‘θ’ αναφέρεται στο ρεύμα του Δυτικού Εσωτερισμού.

(19) Ο Σόδεραν ήταν ο άνθρωπος που πρώτος πρότεινε τον όρο «θεοσοφία» για την εταιρεία που ιδρύθηκε το 1875. Η ομιλία του για την «Αρχαία Θεοσοφία» δόθηκε τέσσερις ημέρες μετά την ίδρυση της Θ.Ε., στις 17 Νοεμβρίου του 1875.

(20) Η Πανσοφία συνδύαζε δύο έννοιες της θεοσοφίας: «Σοφία μέσω θείας φώτισης και Φως από τη Φύση.» Η δεύτερη θεωρείται καταλληλότερη από τον Ροδοσταυρισμό. Ο ορισμός που δίνει ο Γιαν Άμος Κομένιους για την «Πανσοφία» είναι ο γενικότερα κατανοητός. Αυτό συνοψίζεται από τον Φεβρ ως εξής: «ένα σύστημα παγκόσμιας γνώσης, όπου τα πάντα είναι τακτοποιημένα και ταξινομημένα από τον Θεό σύμφωνα με αναλογικές σχέσεις. Ή… μία γνώση των θείων πραγμάτων που αποκτήθηκε μέσω του υλικού κόσμου, δηλαδή ολόκληρο το σύμπαν στο οποίο οι ‘υπογραφές’ ή τα ιερογλυφικά πρέπει να αποκωδικοποιηθούν. Με άλλα λόγια το Βιβλίο της Φύσης μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα της Αγία Γραφή και τον ίδιο τον Θεό.»

(21) The Rosicrucian Enlightenment, 46.