Το Ζήτημα του Εαυτού στη Παραδοσιακή Ινδουιστική Θέαση και υπό το Πρίσμα Σύγχρονων Επιστημονικών Αντιλήψεων | Δρ. Ναταλία Τζήμα

AmaliaΗ Δρ. Ναταλία Τζήμα είναι Ιατρός-Παθολόγος και Ομοιοπαθητικός, Διδάκτωρ Διαιτολογίας-Διατροφής. Ασχολείται αρκετά χρόνια με την Ομοιοπαθητική και την Αγιουρβέδα, ενώ μελετά ιδιαίτερα τομείς, όπως η Ολιστική Βιολογία και η Κβαντική Ιατρική. Στους τομείς ενδιαφέροντός της είναι οι παραδοσιακές φιλοσοφικές αντιλήψεις Ινδιών και Αρχαίας Ελλάδας.

 


 

 

Φίλες και φίλοι,

  

το συνέδριο «Εσωτερικές παραδόσεις στον αρχαίο και σύγχρονο κόσμο» έγινε η ευκαιρία  για να μαζευτούμε άνθρωποι από την Ελλάδα και απ’ όλον τον κόσμο, προκειμένου να μιλήσουμε, να ανταλλάξουμε σκέψεις και να αλληλοσυνδεθούμε, και για  αυτό θα ήθελα καταρχάς, να ευχαριστήσω τους διοργανωτές του συνεδρίου, τόσο για αυτήν τους την έμπνευση όσο και για την άψογη υλοποίηση της ιδέας τους. Το συνέδριο αυτό επέτρεψε να γίνουν λόγος, λόγος εκφρασμένος και ειπωμένος, οι σκέψεις μας κι οι στοχασμοί μας, κάποιες εσωτερικές δηλαδή διεργασίες. Τονίζω την λέξη «εσωτερικές» -και από τον τίτλο του συνεδρίου θεωρώ το «εσωτερικές» την πιο καθοριστική λέξη, γιατί η εσωτερική ματιά, σε όλα τα πράγματα, είναι η ματιά η διεισδυτική που φτάνει πίσω και πέρα από την φωτογραφική αντίληψη του κόσμου, δεν στέκεται στην αντίληψη του φαινομένου αλλά επιδιώκει τη σύλληψη του νοούμενου∙ η εσωτερική λοιπόν όραση είναι αυτή που οδηγεί στο αόρατο, στο άφατο και τελικά στο άρρητο, στη θεία ουσία που συνέχει τον κόσμο και στηρίζει το καθολικό φαινόμενο της ζωής, στη θεία ουσία που είναι το «είναι» το κρυμμένο πίσω απ’ το παιχνιδιάρικο γίγνεσθαι. 

Το είναι και το γίγνεσθαι, λοιπόν, σε όρους δυάδας ή το τρίπτυχο Θεός-Κόσμος-Ψυχή, αν προτιμάτε όρους τριάδας, αποτελεί τη βασική μελέτη όλων των εσωτερικών παραδόσεων τόσο στον αρχαίο όσο και στο σύγχρονο κόσμο. Η παρούσα εργασία από το προαναφερόμενο τρίπτυχο έχει επιλέξει να επικεντρωθεί στην έννοια Ψυχή ή Εαυτό -Άτμαν όπως συνηθίζεται να λέγεται στην ινδουιστική παράδοση- και έχει ως σκοπό να αναδείξει αναλογίες, ταυτίσεις και σημεία σύμπτωσης, όσον αφορά στο ζήτημα του Εαυτού, ανάμεσα σε αρχαίες παραδόσεις, εξετάζοντας κυρίως την ινδουιστική θέαση, και σε σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις. 

Ο Εαυτός εντός του Κόσμου, και ας πάρουμε ως πρότυπο τον άνθρωπο, είναι σφιχταγκαλιασμένος με ένα σκάφανδρο, το σώμα και από αυτήν την ενότητα σώματος-Εαυτού αναδύεται το φαινόμενο της ζωής.  Στην ινδουιστική παράδοση, με τις έξι βασικές θεάσεις της, ντάρσανας, και ειδικά στα συστήματα σάνκυα και γιόγκα (που μελετούν τον μακρόκοσμο και τον μικρόκοσμο αντίστοιχα, με βάση την ερμητική αναλογία «όπως πάνω έτσι και κάτω»), το σώμα προέρχεται από την Πρωταρχική Ύλη ή Φύση, πρακρίτι,  oδε Εαυτός, αντιστοιχεί στον Παρατηρητή, Γνώστη, Απολαυστή, πουρούσα.  Έτσι, το σώμα είναι κατ’ αρχήν, διακριτό από τον εαυτό, αλλά μια βαθύτερη κατανόηση, μας επιτρέπει να δούμε ότι το σώμα-σήμα, είναι και το σύμβολο του Εαυτού. Με όρους σημειωτικής, μιας σύγχρονης επιστήμης που έχει ωστόσο την απαρχή της στον Κρατύλο του Πλάτωνος και εστιάζει στην σχέση ιδεών και λέξεων, σημαινόντων και σημαινόμενων, το σώμα σημαίνει, δηλώνει τον Εαυτό και δεν είναι άλλο παρά η υλική έκφρασή και συμπύκνωσή του.  

Μεταξύ του ορατού φυσικού σώματος και του Εαυτού όλες οι εσωτερικές παραδόσεις συντείνουν στο ότι υπάρχει κάποιο ενδιάμεσο αόρατο μέρος, ένα λεπτοφυέστερο σώμα ή επικάλυμμα του Εαυτού, με περισσότερες ή λιγότερες υποδιαιρέσεις στις διάφορες παραδόσεις. Αυτό το ενδιάμεσο μέρος είναι απαραίτητο για να συνδεθούν οι δύο ανόμοιες ουσίες, όπως αναφέρει και ο Πλάτων. Αυτό το ενδιάμεσο μέρος είναι που επιτρέπει να ιδωθεί ο ζωντανός οργανισμός ως ένα συνεχές όλον με συζευκτική συμπλήρωση των στοιχείων του. Έτσι, πετυχαίνουμε αντί να ξεχωρίζουμε το σκληρό από το μαλακό, να διακρίνουμε -όπως θα έλεγε ο Wittgenstein- την σκληρότητα του μαλακού.  Η σύγχρονη επιστήμη έρχεται να επιβεβαιώσει την παρουσία αυτού του λεπτοφυέστερου μέρους του οργανισμού.

1Στο λεπτοφυές μέρος του οργανισμού ανήκουν ορισμένες ενεργειακές ανατομικές δομές, που μας έρχονται από την μακραίωνη ανατολική παράδοση, όπως οι μεσημβρινοί, τα τσάκρας και τα νάντις. Το φυσικό ανάλογο των μεσημβρινών, είναι το σύστημα Μπόνγκαν, που θεωρείται μικροσκοπικών διαστάσεων προσάρτημα του κυκλοφορικού συστήματος. Το όνομα του το οφείλει στον ερευνητή Μπόνγκαν Κιμ που το ανακάλυψε στις αρχές της δεκαετίας του ‘60, ωστόσο η ανακάλυψη αυτή δεν έτυχε της δέουσας σημασίας, καθώς ο Μπόνγκαν δεν είχε περιγράψει την επιστημονική μεθοδολογία που ακολούθησε. Την τελευταία δεκαετία, ερευνητές από το εργαστήριο Βιοϊατρικής Φυσικής του Πανεπιστημίου της Σεούλ, ο Sohκαι οι συνεργάτες του,  μπόρεσαν να δημιουργήσουν τομή στα ανατομικά χρονικά -αιώνες τώρα θεωρείτο ότι, περί της ανατομίας ήταν τα πάντα  γνωστά-, καθώς χρησιμοποιώντας μοντέρνες τεχνολογικές μεθόδους, μεταξύ των οποίων και μία ειδική χρώση με «μπλε του τρυπανίου», μπόρεσαν σε ποντίκια να ιχνηλατήσουν και να οπτικοποιήσουν δομές του Μπόνγκαν συστήματος, του αντίστοιχου των μεσημβρινών, τόσο εντός λεμφαγγείων, όσο και στην επιφάνεια εσωτερικών οργάνων και στις εγκεφαλικές κοιλίες. Η παράδοση αναφέρει ότι οι μεσημβρινοί είναι αγωγοί μέσω των οποίων ρέει η ενέργεια, (ονομάζοντάς την πράνα, τσι, κι), και πράγματι, σύγχρονοι ερευνητές μπόρεσαν με υπέρυθρη ακτινοβολία να κάνουν εμφανείς τους μεσημβρινούς στο σώμα. Έτσι, μπορούμε μέσω της θερμογραφία να διακρίνουμε την πορεία των μεσημβρινών, παραδείγματος χάριν, του στομάχου και της κύστεως, με το κόκκινο χρώμα να αντιστοιχεί σε ομαλή ροή εντός τους, ενώ το μπλε να είναι δηλωτικό εμπόδιου στη ροή και να αντιστοιχεί σε σημείο μειωμένης θερμοκρασίας.  

Εκτός όμως από τους μεσημβρινούς, η αρχαία παράδοση ομιλεί και περί τσάκρας και νάντις. Τα τσάκρας, -που στα σανσκριτικά σημαίνουν ρόδες και λέγεται ότι μοιάζουν με περιστρεφόμενα χωνιά- είναι ενεργειακοί  μετατροπείς που λαμβάνοντας την υψηλής συχνότητας ενέργεια που ρέει μέσω των νάντις -ενός λεπτοφυούς δικτύου αγωγών ενέργειας- την διοχετεύουν στις κυτταρικές δομές του φυσικού σώματος.   Τοποθετημένα σε μία νοητή κεντρική ευθεία γραμμή πάνω στο σώμα, τα τσάκρας διασυνδέουν τα συναισθήματα με το νευρικό σύστημα και τους ενδοκρινείς αδένες που εκκρίνουν τις ορμόνες. Για μια τέτοια διασύνδεση κάνει λόγο και μια σύγχρονη όψη της ιατρικής, που ονομάζεται «λειτουργική ιατρική» και η οποία εστιάζει στην αποκατάσταση και ομαλή λειτουργία του ψυχο-νευρο-ανοσο-ενδοκρινικού συστήματος. Η έρευνα του Δρος Χιρόσι Μοτογιάμα από την Ιαπωνία και του δρος Huntαπό το πανεπιστήμιο UCLAπροσέφεραν πειραματικά δεδομένα ενδεικτικά της παρουσίας των τσάκρας στον ανθρώπινο οργανισμό. Με προηγμένες τεχνικές κατέστη δυνατόν να μετρήσουν, όχι το αρχικό λεπτοφυές πεδίο, αλλά μέσω μιας διάταξης ενίσχυσης σήματος, ένα αντίστοιχό του -σε χαμηλότερη οκτάβα στην κλίμακα της ύλης- βιοηλεκτρικό προϊόν (δηλαδή το ηλεκτροστατικό πεδίο της περιοχής των τσάκρας και τα ηλεκτρικό ρεύμα στην αντίστοιχη επιφάνεια του δέρματος).

Μιλώντας για βιοηλεκτρικά φαινόμενα, θα πρέπει να τονίσουμε ότι ζούμε σε μια εποχή αλλαγής του επιστημονικού προτύπου, όπως θα έλεγε και ο Τόμας Κουν. Αν και η μηχανιστική νευτώνεια αντίληψη που επικράτησε για αιώνες στο χώρο της βιολογίας αποτελεί ακόμα εν πολλοίς, το κραταιό δόγμα στις επιστήμες της υγείας, σιγά σιγά αρχίζει να ξεθωριάζει η αντίληψη ότι ο οργανισμός είναι μια μηχανή,  ένα απλό συνάθροισμα μορίων, ουσιών, ιστών και οργάνων, όπου όλα μπορούν να εξηγηθούν και να αναχθούν σε μετρήσεις χημικών και βιοχημικών παραμέτρων και στην συνέχεια να ερμηνευτούν, τιθέμενες στην κλίνη της προκρούστειας στατιστικής. Χρόνο με το χρόνο, η ανάπτυξη τομέων όπως η κυβερνητική, η συστημική, η θεωρία πολύπλοκων συστημάτων, η νεότερη φυσική, η πληροφοριακή ιατρική κ.ά τροποποιούν τις αντιλήψεις περί έμβιων όντων. Έτσι, ο οργανισμός θεωρείται σύνολο, Όλον, και όχι συνάθροισμα και είναι κάτι παραπάνω από τα μέρη του, όπως ανέφερε και ο Αριστοτέλης∙ όσο και αν αναλύσουμε τα μέρη του, κατά το αναλυτικό-ρεντουξιονιστικό πρότυπο δεν θα μπορέσουμε να αντιληφθούμε όλες του τις ιδιότητες και συμπεριφορές, γιατί δεν θα έχουμε συμπεριλάβει στην μελέτη μας, τις σχέσεις μεταξύ των μερών. Επιπλέον, τα φαινόμενα που αφορούν στον οργανισμό φαίνεται πια να ερμηνεύονται καλύτερα με μια προσέγγιση όχι βιοχημική αλλά βιοφυσική,  ηλεκτρομαγνητική, κβαντοηλεκτροδυναμική. Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό πως προκειμένου να αντιληφθούμε καλύτερα τα της λειτουργίας του σώματος και του οργανισμού, πρέπει να εισάγουμε στο μοντέλο μας έναν παράγοντα με ηλεκτρομαγνητικά χαρακτηριστικά, που να αποδίδει και τις σχέσεις μεταξύ των μερών, επομένως, έναν παράγοντα συνοχής. Αυτός είναι το πεδίο. 

Η έννοια του πεδίου απαντάται και στην αρχαία ινδουιστική και σε άλλες αρχαίες παραδόσεις αλλά βρίσκεται και στο επίκεντρο της επιστημονικής έρευνας των τελευταίων δεκαετιών. Ειδικά το πεδίο του ανθρωπίνου σώματος, έχει λάβει από τους διάφορους μελετητές, διάφορες ονομασίες: βιοενεργειακό πεδίο, μορφικό πεδίο, μορφογενετικό πεδίο, βιοφωτονιακό πεδίο, κβαντικό πεδίο κλπ. 

Πέραν του πεδίου που αφορά ολόκληρο τον οργανισμό, υπάρχουν τα μερικότερα ηλεκτρομαγνητικά πεδία των διαφόρων οργάνων. Η επιστημονική μελέτη έχει επιβεβαιώσει ότι το ισχυρότερο πεδίο σε επίπεδο οργάνου είναι αυτό της καρδιάς, πολλαπλάσιας δυναμικότητας ακόμα και από αυτό του εγκεφάλου. Όλοι γνωρίζουμε την ανταπόκριση και μεταβολή του χτύπου της καρδιάς ανάλογα με τα συναισθήματά μας. Τώρα όμως, διαφαίνεται η επιστημονική τεκμηρίωση της διαίσθησης: σύμφωνα με το ινστιτούτο HeartMath, η καρδιά, μέσω του συνεχούς πεδίου, προσλαμβάνει ή καλύτερα, συλλαμβάνει διαισθητικά ερεθίσματα/σήματα από το περιβάλλον και τα επικοινωνεί, εγγράφοντάς τα ως πληροφορίες στο παλμικό κύμα που φτάνει παντού στο σώμα. Οι πληροφορίες αυτές διαχέονται σε όλο τον οργανισμό με ακόμα έναν τρόπο, διαμέσου της θεμέλιας ουσίας ή μάτριξ που περιβάλλει ως συνδετικό υλικό όλα τα κύτταρα, κι αυτό, προτού καν ακόμα υπάρξει εγκεφαλική επεξεργασία των εν λόγω σημάτων. Τελικά, φαίνεται πως η καρδιά δεν είναι μια απλή αντλία αίματος αλλά πολλά περισσότερα, γεγονός που συνάδει με τις παραδοσιακές αντιλήψεις που θεωρούν την καρδιά ως έδρα, τρόπον τινά, της ψυχής και προτείνουν κατά τον διαλογισμό εστίαση σε αυτήν. Φαίνεται πως ο διαλογισμός με εστίαση στην καρδιά, πέραν από την μεταβολή που επιφέρει στην αναπνοή και στον καρδιακό ρυθμό, επομένως και στο παλμικό κύμα, αγγελιαφόρο της πληροφορίας απ’ άκρη σ’ άκρη, συντονίζει τα πεδία των οργάνων, οπότε το συνολικό πεδίο βρίσκεται σε αρμονική συνήχηση, σε συνοχή. Το πεδίο αυτό, παρουσιάζει πολλαπλές οκτάβες που αντιστοιχούν σε υψηλότερες και χαμηλότερες συχνότητες-νότες και μπορεί να αντιστοιχηθούν με μια γκάμα όλο και λεπτοφυέστερων σωμάτων, επικαλυμμάτων του εαυτού που παρά τις διαφοροποιήσεις τους και τις διαφορετικές ονομασίες που λαμβάνουν στις διάφορες εσωτερικές παραδόσεις συνδέονται πάντα με εσωτερικές εμπειρίες, συναισθήματα, σκέψεις, σημασίες, αξίες.

Μέχρι ώρας λοιπόν, είδαμε το πεδίο ως συνήχηση. Το πεδίο όμως μπορεί να ειδωθεί και ως φωτεινή ακτινοβολία. Μια από τις σύγχρονες θεωρήσεις του πεδίου είναι μέσω των βιοφωτονίων, μιας θεωρίας που πατέρας της θεωρείται ο Γερμανός φυσικός FritzAlfredPopp, προπάτορας της ο Ρώσος βιολόγος AlexanderGurwitchκαι η οποία είναι σε συμφωνία με τα ευρήματα των Φρόλιχ και Πριγκοζίν. Τα βιοφωτόνια είναι  ηλεκτρομαγνητικά κύματα στο οπτικό φάσμα, ισχνό μεν ουσιώδες όμως για τη ζωή, φως που εκπέμπεται από τα βιολογικά συστήματα και το οποίο συνέχει τα κυτταρικά οργανίδια, κύτταρα, ιστούς και όργανα,  χρησιμεύοντας ως το βασικό δίκτυο επικοινωνίας, ως η βασική ρυθμιστική αρχή όλων των διαδικασιών της ζωής, (μορφογένεσης, ανάπτυξης, διαφοροποίησης, ανανέωσης), καθώς συγκροτεί ένα συνεχές -και σε κατάσταση υγείας εναρμονισμένο- βιοφωτονιακό πεδίο.


2Ας εξετάσουμε ωστόσο, μερικές ακόμα από τις ιδιότητες και συμπεριφορές του πεδίου, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τη σύγχρονη επιστημονική ματιά όσο και τη γνώση της αρχαίας παράδοσης των Βεδών και των Ουπανισάδων.

Αναφέρθηκε ήδη ότι το πεδίο του ανθρωπίνου σώματος είναι συνεχές, επομένως και μη τοπικό. Η μη τοπικότητα του πεδίου συνεπάγεται την άμεση διάχυση της όποιας πληροφορίας παντού. Έτσι, ενώ το νευρικό και το ενδοκρινικό σύστημα, που επίσης μεταφέρουν σήματα φαντάζουν εξαιρετικά βραδυπόρα, μέσω του πεδίου η πληροφόρηση είναι αυτόματη, οπότε ο οργανισμός μπορεί να δώσει άμεσα μια συνολική απόκριση σε ένα ερέθισμα. Η μη τοπικότητα του πεδίου, κάνει ευεξήγητα φαινόμενα ανερμήνευτα με το τρέχον βιολογικό μοντέλο, όπως η τηλεπάθεια ή ο ακαριαίος τρόπος που αλλάζει κατεύθυνση ένα σμήνος πουλιών ή ψαριών, συμπεριφερόμενο ως Ένα, ως Όλο.

Το πεδίο είναι αυτό που δίνει συνέχεια στον οργανισμό και μας κάνει να μοιάζουμε κατά βάση, ίδιοι και απαράλλαχτοι. Έτσι, ακόμα και άνθρωποι που έχουν να μας δουν πάνω από μια δεκαετία, στην ενήλικη φάση της ζωής μας, τείνουν να μας αναγνωρίζουν –τουλάχιστον αν δεν έχουμε παρασπρίσει και παχύνει πολύ. Αφού τα κύτταρα μας, έχουν σχεδόν εξ’ ολοκλήρου αλλάξει μέσα σ’ αυτό το διάβα του χρόνου, που εδράζεται η πληροφορία για τη συνέχειά μας; Πως γίνεται, ενώ ο οργανισμός βρίσκεται σε μια συνεχή ανταλλαγή ύλης, ενέργειας και πληροφορίας με το περιβάλλον του, κατά το Ηρακλείτιο «πάντα ρει», να διατηρεί σταθερή την δομή και υλικοενεργειακή του υπόσταση; Η απάντηση είναι, χάριν του πεδίου, το οποίο λειτουργεί ως ρυθμιστής της ομοιόστασης του οργανισμού και ως ελεγκτής του σχεδιασμού διατήρησης της δομής και της υγείας του. Με την εισαγωγή της έννοιας του πεδίου, τόσο στο μικροκοσμικό όσο και στο μακροκοσμικό επίπεδο, επιλύεται και το προαιώνιο ερώτημα «η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα». Διασπώντας τον κύκλο αυγό-κότα-αυγό κ.ο.κ, διαπιστώνουμε ότι η κότα προέρχεται μεν από ένα αυγό, αλλά προϋπάρχει  το αυγού ένα ενεργειακό πρόπλασμα, ένα μορφογεννητικό πεδίο του ενήλικου οργανισμού. Αντίστοιχα, στο κοσμικό επίπεδο, πριν από το κοσμικό ωό που αναφέρεται τόσο στην ορφική όσο και στην ινδουιστική παράδοση, ο κόσμος υπάρχει εν δυνάμει, ως νοερή σύλληψη του θείου που «ονειρεύεται». Εν τέλει, το πεδίο προϋπάρχει της σωματιδιακής ύλης;

Ενώ οι περισσότεροι επιστήμονες, ως θιασώτες του μονιστικού υλισμού, θεωρούν το πεδίο απότοκο ενός σωματιδίου, στη νεότερη φυσική υπάρχουν ενδείξεις ότι τα φαινόμενα είναι ανάστροφα∙ υπάρχουν δεδομένα που υποστηρίζουν ότι η «υλοποίηση», «φανέρωση» σωματιδίου συμβαίνει εκεί που η κυματική, «πεδιακή» λειτουργία του οργανισμού (μάκρο- ή μίκρο-) είναι πιο πυκνή κι αυτό συμβαίνει στη συμβολή κυμάτων. Αυτή η αλληλουχία ταιριάζει με την ινδουιστική κοσμοθέαση σύμφωνα με την οποία η Πρακρίτι ή Φύσις, αρχικά, στην κατάσταση απόλυτης ισορροπίας των τριών κατηγορημάτων της σάττβα-ράτζας-τάμας (αρετής-πάθους-άγνοιας) είναι αφανέρωτη (λέγεται παρα-πρακρίτι), συνεχής, κυματική, ενώ όταν πολώνεται, φεύγοντας από την κατάσταση ισορροπίας, υφίσταται μετασχηματισμό και γίνεται πολλά και εντέλει συμπεριφέρεται σωματιδιακά. Κατά τον μετασχηματισμό της, λέγεται ότι γεννά ή φανερώνει τα πέντε στοιχεία-μάχα μπούτας (αιθέρα, αέρα, πυρ, ύδωρ και γη), το μπούντι (πεφωτισμένο όργανο της διάκρισης), το εγώ (αχανκάρα), τον νου (μάνας), τις αισθήσεις, τα πέντε αισθητήρια και τα πέντε κινητικά όργανα. Άρα, στο σημείο αυτό η  ινδουιστική θέαση περί δύο όψεων της πρακρίτι, ταυτίζεται με την ελληνική παράδοση της συνεχούς και της μεριστής αρχής.

Πεδίο λοιπόν και σωματιδιακή ύλη, οι δύο όψεις της πρακρίτι, συνιστούν μια ύλη  διαφορετική απ’ αυτήν που φαντάζεται ο περισσότερος κόσμος, μια ύλη μαγική, μάγια όπως είναι μια άλλη ονομασία της Ύλης-πρακρίτι στα σανσκριτικά. Η Μπάγκαβαντ γκίτα, η θεία διδασκαλία του Σρι Κρίσνα που δόθηκε στον πολεμιστή Αρτζούνα μες το πεδίο της μάχης, αφιερώνει στο πεδίο-πρακρίτι ένα ολόκληρο κεφάλαιο, το 13ο.   «Ω γιε της Κούντι», λέει ο Κρίσνα, «ονομάζεται πεδίο το σώμα» και «γνώστης του πεδίου» (πουρούσα), αυτός που γνωρίζει το σώμα»… «Η γνώση έγκειται στον να γνωρίζεις το σώμα και τον κύριο του σώματος».

Ποιος είναι αυτός ο κύριος του σώματος; Είναι ο πουρούσα, ο μη πράτων, ο παρατηρητής, η γνώστης του πεδίου, το υποκείμενο για το οποίο μας ομιλούν όλες οι εσωτερικές παραδόσεις. Όπως ο ήλιος φωτίζει ολόκληρο τον κόσμο έτσι και ο κύριος του πεδίου φωτίζει όλο το πεδίο, λέει ένας στίχος από την Μπάγκαβαντ-γκίτα ενώ σε άλλο σημείο της ο ενσώματος, ατομικός εαυτός περιγράφεται ως άφθαρτος, δεν γνωρίζει ούτε γέννηση ούτε θάνατο, αμετάβλητος, αναλλοίωτος, δεν κόβεται, δεν καίγεται, δεν βρέχεται, δεν αποξηραίνεται, είναι πανταχού παρών, αόρατος, ακατανόητος.

Η φύση του Εαυτού περιγράφεται στις Ουπανισάδες ως σατ-τσιτ-άναντα, συνείδηση, είναι, ευδαιμονία. Όν λοιπόν αΐδιο, μακάριο, με βασικό γνώρισμα την συνείδηση, συνείδηση με την έννοια της αυτεπίγνωσης και της δυνατότητας εμπειρίας. Πράγματι, στο θρησκευτικό/φιλοσοφικό μονοπάτι η αυτογνωσία είναι το ζητούμενο και η πραγμάτωση του Εαυτού είναι ο σκοπός και το τέλος, αφού «γίνε αυτό που είσαι» είναι το βασικό πρόσταγμα.

Τι λέει όμως ο δρόμος της επιστήμης περί συνείδησης και εαυτού; Ενώ οι σκεπτικιστές και αγνωστικιστές, που αποτελούν την πλειοψηφία των επιστημόνων, «το βασικό ρεύμα στο ποτάμι» ισχυρίζονται ότι η συνείδηση είναι ένα φαινόμενο που αναδύεται από την ύλη, υπάρχουν κάποιοι επιστήμονες που διατυπώνουν απόψεις άλλες, κόντρα στο κυρίαρχο ρεύμα.  OAmritGoswami, για παράδειγμα, δρ. Φυσικής και συγγραφέας του βιβλίου «το αυτοσυνειδητό σύμπαν: πως η συνείδηση δημιουργεί τον υλικό κόσμο» διατυπώνει την άποψη ότι για να υπάρχει το σύμπαν, απαιτείται ένα συνειδητό ον το οποίο να έχει επίγνωση, συνείδηση του σύμπαντος. Χωρίς κάποιον παρατηρητή, το σύμπαν δεν είναι πραγματικότητα αλλά μόνο δυνατότητα. Ο παρατηρητής είναι απαραίτητος προκειμένου να εκδηλωθεί, να μετατραπεί το εν δυνάμει σε πραγματικότητα.  Σε όρους ινδουιστικούς θα λέγαμε ότι προκειμένου η ανεκδήλωτη παρα-πρακρίτι να φανερωθεί, να εκδηλωθεί ως γίγνεσθαι, πρέπει να ο πουρούσα να την παρατηρεί.

Ποια είναι η φύση του παρατηρητή; Μήπως είναι ο νους; Σύμφωνα με την κβαντομηχανική, αφού ο νους βρίσκεται στο επίπεδο της κβαντικής ύλης-ενέργειας προκειμένου να υλοποιηθεί για να εγγραφεί σε αυτόν μια κάποια  πληροφορία, θα πρέπει να υπάρχει κάποιος άλλος να τον παρατηρεί. Με αυτόν τον τρόπο πάμε όλο και πιο πίσω και για να μην υποπέσουμε στο λογικό σφάλμα της ατέρμονης παλινδρόμησης και εφόσον η ύλη/ενέργεια είναι εξ’ ορισμού πεπερασμένη, είμαστε αναγκασμένοι να δεχτούμε ότι ο τελικός αποδέκτης του αντικειμένου της παρατήρησης, πρέπει να μην είναι από ύλη και ενέργεια, είναι πέρα από την ύλη και την ενέργεια, πέραν από το ορατό και το αόρατο, ακόμα και πέρα από το «νους ορά και νους βλέπει». 

Τα παραπάνω μας θυμίζουν τον τρόπο που απαντούσε ο σοφός  Ράμανα Μαχάρσι σε κάθε ενδιαφερόμενο που αναζητούσε να προοδέψει στο πνευματικό μονοπάτι και έθετε ένα ερώτημα. Απαντούσε στην ερώτηση με την  ίδια μονότονη ερώτηση: «Ποιος είναι αυτός που με ρωτάει;» Έτσι έστρεφε το ενδιαφέρον στον εαυτό. Προσπαθώντας να εντοπίσει κανείς ποιος εντέλει είναι και που εδράζεται αυτός ο ερωτών, αντιλαμβανόταν ότι οτιδήποτε κι αν ταυτοποιούσε εσφαλμένα ως έδρα του εαυτού, τον εγκέφαλο, το νου κλπ, αυτομάτως αυτό γινόταν αντικείμενο του παρατηρητή, που σήμαινε ότι υπήρχε κάποιο υποκείμενο διαφορετικό από την δομή που παρατηρούσε. Πράγματι, με βάση το παράδειγμα του άρματος και των ίππων, που υπάρχει τόσο στην αρχαιοελληνική όσο και στην αρχαία ινδική παράδοση, υπάρχει αντιστοίχιση του άρματος με το σώμα, τα αισθητήρια, ένστικτα και συναισθήματα, του ηνίοχου με το νου που ελέγχει και κατευθύνει το άρμα, ενώ ο Εαυτός, ο πραγματικός κύριος του άρματος στέκει αμέτοχος χωρίς να δρα, χωρίς να ενεργεί, απλά παρατηρεί, αλλά είναι αυτός για χάριν του οποίου γίνονται όλα. Το συμπέρασμα είναι ότι ο Εαυτός, η συνείδηση είναι  κάτι πέραν από την ύλη και την ενέργεια.

Η συνείδηση, λοιπόν, πρέπει να εισαχθεί σε κάθε περιγραφή της πραγματικότητας, σε κάθε θεωρία του όλου, σε κάθε θεωρία που αυτοχρίζεται ενοποιημένη. Πέραν, από επιστημονικά δεδομένα όπως για παράδειγμα «η ερμηνεία της Κοπεγχάγης για την κβαντομηχανική», το θεώρημα του Bellκαι το πείραμα Aspect, ακόμα και τα μαθηματικά συνηγορούν υπέρ της παρουσίας της συνείδησης και μάλιστα μιας συνείδησης που προηγείται ή τουλάχιστον συνυπάρχει και δεν έπεται της ύλης. Για τους Έλληνες η αποτύπωση του όντως Όντος με μαθηματικούς όρους δεν είναι πρωτάκουστη, αφού υπάρχει στην παράδοσή μας μέσω του Πυθαγόρα, του Πλάτωνα, του Πρόκλου. Στην εποχή μας, μια νέα μορφή μαθηματικών, «οι λογισμοί/υπολογισμοί των διακρίσεων», έρχονται να παραλάβουν τη σκυτάλη. Σύμφωνα με αυτά, στο άρρητο Όλον, που αυτοαναφέρεται γίνεται η πρωταρχική διάκριση Εαυτός–μη Εαυτός (=Κόσμος), που είναι η πηγή όλων των επόμενων διακρίσεων.

Μια άλλη περαιτέρω διάκριση είναι αυτή του Εαυτού (άτμα) σε Θεό προσωπικό (ή παραμ-άτμα) και σε εξατομικευμένου εαυτούς (τζιβ-άτμα). Είναι ένας ο Εαυτός ή πολλοί; Η απάντηση διαφέρει ανάλογα με την σχολή σκέψης. Ακόμα και μέσα στη βεντάντα λαμβάνουμε διαφορετικές απαντήσεις ως διαφορετικές δυνατότητες. Όπως λένε οι βεδαντιστές, το ερώτημα είναι αν θέλεις να γλύφεις το μέλι ή να γίνεις ο ίδιος μέλι∙ όλες οι δυνατότητες σου δίνονται.  Έτσι, πιο συγκεκριμένα,  η δυιστική βεντάντα -ντβάιτα- θεωρεί ότι υπάρχουν ατομικοί Εαυτοί ενώ η μη δυιστική, η αντβάιτα βεντάντα θεωρεί ως έσχατη πραγματικότητα την ύπαρξη ενός μόνο Υπέρτατου Εαυτού, ενός Άτμαν που τον ταυτίζει με την υπέρτατη αρχή, το Μπραχμάν, πέραν από το οποίο δεν υπάρχει τίποτε άλλο. Η δυιστική βεντάντα παραδέχεται την ύπαρξη ατομικών Εαυτών/ψυχών απόλυτα διακριτών ωστόσο σε σχέση με τον προσωπικό Θεό, ο μετριασμένος δυισμός κάνει την σχέση αυτή πιο στενή θεωρώντας ότι υπάρχει ταυτότητα ουσίας, ενώ η αντβάιτα, ο μη δυισμός δηλαδή, μετατρέπει την σχέση τελικώς σε ταυτότητα πλήρη, ταυτότητα Εαυτού-Κόσμου-Θεού, ταυτότητα Άτμαν-Μπραχμάν.

Πως καταφέρνουν οι φαινομενικά αντίθετες απόψεις να θεωρούνται όλες όψεις της Μίας αλήθειας; Η ινδουιστική παράδοση προκειμένου να μας βοηθήσει να αντιληφθούμε την σχέση των ατομικών Εαυτών σε σχέση με τον Υπέρτατο Εαυτό, με την μία Αρχή μας δίνει το παράδειγμα της φωτιάς. Η φωτιά, ο Υπέρτατος Εαυτός διατηρεί την ακεραιότητά του παρότι εκπέμπει σπίθες, οι οποίες παρομοιάζονται με τους ατομικούς Εαυτούς. Ένα άλλο παράδειγμα που θα μπορούσε να δοθεί είναι αυτό της δέσμης φωτός και των πρισμάτων. Η δέσμη φωτός είναι ο Υπέρτατος Εαυτός και μπορεί να στέλνει την ακτινοβολία του σε διάφορα πρίσματα ταυτόχρονα. Καθώς η δέσμη φωτός περνά από τα πρίσματα πολώνεται και αποσχίζεται σε πολλαπλές δέσμες ενώ η αρχική πηγή εκπομπής παραμένει ίδια. Έτσι, ο ένας γίνεται πολλά χωρίς να χάνει την ακεραιότητά του ή όπως λέει και η Μπάγκαβαντ-γκίτα: «Παρόλο που φαίνεται διαιρεμένη, η υπέρτατη ψυχή, Παραμ-άτμα παραμένει αδιαίρετη». Στο συγκεκριμένο παράδειγμα τα πρίσματα, αναλογούν στο μπούντι, το φωτεινό εκείνο πρώτο επικάλυμμα του εαυτού, την πρώτη ενσώματη προβολή του. Στην πραγματικότητα, όπως και στην θεωρία των Ιδεών του Πλάτωνος, δεν είναι το πρωτότυπο, η Ιδέα, ο Εαυτός που σωματοποιείται αλλά μια αγνή κρυστάλλινη αντανάκλασή του, ή ένα ολόγραμμά του. Πράγματι, τα παραδείγματα που μας δίνονται από την αρχαία παράδοση έρχονται και ταιριάζουν με εξηγήσεις που προσφέρει η σύγχρονη επιστήμη για τη σχέση του μερικού με το Όλον, όπως η ιδέα του Ολογράμματος.

Το ολόγραμμα είναι η τρισδιάσταση αναπαράσταση μιας αρχικής εικόνας, για παράδειγμα ενός μήλου.  Με κατάλληλους χειρισμούς μιας σταθερής δέσμης φωτός μπορούμε να λάβουμε μια ολογραφική εικόνα και να την αποτυπώσουμε και σε ένα φωτογραφικό φίλμ. Το ιδιάζον χαρακτηριστικό του ολογράμματος είναι ότι αν τεματίχουσε αυτό το φιλμ σε μικρά τετραγωνάκια (όπως τα πίξελ των ψηφιακών τηλεοράσεων) λαμβάνουμε αντί για  τμηματάκι της αρχικής απεικόνισης του μήλου, ολόκληρο το μήλο απλώς σε μικρότερη ανάλυση. Δηλαδή, η μέχρι τώρα τρέχουσα αντίληψη ότι το μέρος περιλαμβάνεται στο όλον, γίνεται πληρέστερη αφού συμπληρώνεται με την γνώση ότι και κάθε μέρος συμπυκνώνει την πληροφορία για το Όλον, είναι ένα μικρό Όλον.

Τα παραπάνω συμπυκνώνονται στην πρόταση ότι ο Εαυτός είναι Ένας αλλά φαίνεται και ως πολλοί. Κι άλλες τέτοιες παραδοξότητες αναφέρονται στην Μπάγκαβαντ-γκίτα: ο Εαυτός είναι εντός και εκτός όλων των όντων, είναι κοντά και μακριά, κινείται ενώ παραμένει ακίνητος. Ίσως αυτά είναι δύσκολα να χωρέσουν σε μια διαλεκτική δυτικού τύπου, όμως η παραδοξότητα δεν αποτέλεσε ποτέ πρόβλημα για την κβαντικής λογικής ανατολική παράδοση, που έχει ως θεμέλιο της την φιλοσοφία του «είναι και δεν είναι», του ταυτοχρόνως ομοίου και διαφορετικού.

Ζούμε σε εποχές που το επιστημονικό πρότυπο αλλάζει. Το νέο επαναστατεί, επαν-ίσταται, επανορθώνεται για να συναντήσει το αρχέγονο. Μέρος αυτής της αλλαγής είναι και ο EdwardClose, συγγραφέας της «Υπερβατικής φυσικής», ο οποίος διατυπώνει μια θεωρία που συμφιλιώνει τις ιδέες τα κβαντομηχανικής, της σχετικότητας και της συνείδησης, με την θεωρία της υπερβατικής φυσικής και την μαθηματική της περιγραφής μέσω των «υπολογισμών των διακρίσων» (calculusofdistinctions), προτείνοντας μια αλλαγή του προτύπου ώστε από την ύλο-βασισμένη επιστήμη να περάσουμε σε μια επιστήμη βασισμένη στη συνείδηση. Μια επιστήμη που μιλά για την Αλήθεια και οδηγεί προς αυτήν.

«Αυτό που αποτελεί την δύναμη της αληθινής επιστήμης», κλείνω με τα λόγια τουEisntein,  «και είναι το ομορφότερο και βαθύτερο συναίσθημα που μπορούμε να βιώσουμε είναι η αίσθηση του μυστικιστικού.» Ας σημάνει λοιπόν η ώρα της  μυστικιστικής εσωτερικής εμπειρίας και επίρρωσης. Γένοιτο!

 


Βιβλιογραφία

Πλάτωνος : Άπαντα

Αριστοτέλους : Άπαντα

Σουάμι Πραμπουπάντα: Η Μπαγκαβαντ-γκίτα έτσι όπως είναι.

Σουάμι Πραμπουπάντα: Σρι Ισοπάνισαντ

Sankyakarika

Radhakrishnan. Indian philosophy

Aurοbindo: The psychic being.

Swami Sarprakashananda:Vedanta for all

Osborne Α.  The Collected Works of Ramana Maharshi,

Wittgenstein L : Tractus logico-philosophicus,

Bertalanffy Lv (1968): General Systems Theory. Braziller, New York

Peirce CS (1972): The essential writings.

Bohr N, Atomic Physics and Human Knowledge

Popp, F.A., et al. New evidence for coherence and DNA as source. Cell Biophysics, Vol. 6 (1984), pp. 33–51. Close Ed. Trasncedental physics

Gerber R. Vibrational medicineΕνερgy medicine 

Mc Taggart L. The field

Tiller W. Energy Fields and Human body

Motoyama H. Theories of the chakras. Bridge to highe consciousness

Goswami A, The Self-Aware Universe: How Consciousness Creates the Material World, Talbot M. Mysticism and New Phsyics uzsáki G (2007): The structure of consciousness, Nature 446: 267 – 267

Goldenfeld N, Woese C (2007): Biology's next revolution, Nature 445,:369 – 369

Soh KS. Bonghan circulatory system as an extension of acupuncture meridians. JAcupunctMeridianStud. 2009 Jun;2(2):93-106.

Institute Heart math at [http://www.heartmath.org/]