Γιώργος Στεφανάκης: Αφιέρωμα

Μερικούς μήνες πριν, κατά την διάρκεια της καθημερινής μου διαδικτυακής «πάλης» με εφημερίδες, άρθρα, έρευνες και εργασίες από όλο τον κόσμο που εμπλουτίζουν τον «εσωτερικό» χώρο με χρήσιμο - όσο, δυστυχώς, και άχρηστο πολλές φορές - υλικό για όλο και περισσότερη μελέτη, η προσοχή μου μαγνητίστηκε, κυριολεκτικά, από ένα εξαιρετικά πρωτοποριακό έργο. Μία πραγματικά μο ναδική προσπάθεια που με εξέπληξε ευχάριστα. Μέσα σε λίγα λεπτά βρήκα τον εαυτό μου να απολαμβάνει με όλες του τις αισθήσεις μία μουσική δημιουργία που έδινε μία άλλη διάσταση στη ζωή και το έργο ενός, από τους σπουδαιότερους για εμένα τουλάχιστον- φιλόσοφους του 20ου αι. Του Τζίντου Κρισναμούρτι.

Το να προσπαθήσει να τραγουδήσει και να μελοποιήσει κανείς όλα του τα ποιήματα, μοιάζει με προσπάθεια να περπατήσει ξυπόλητος έναν δρόμο στρωμένο με αγκάθια· όμως αν η προσπάθεια στε φθεί από επιτυχία, το δώρο προς την ανθρωπότητα αποκτά ανυπολόγιστη αξία.

Τι ήταν αυτό που οδήγησε τον μαέστρο και συνθέτη Γιώργο Στεφανάκη, στη δημιουργία τουCome Away, του πρώτου άλμπουμ που αποτελεί την αφετηρία ενός έργου ζωής για αυτόν;

Έρικα Γεωργιάδη 

Πότε ήρθες σε επαφή για πρώτη φορά με την «φιλοσοφία» του Κρισναμούρτι;

Περίπου το 1970. Το πρώτο βιβλίο που είχα διαβάσει ήταν «Η Ελευθερία –Η Αρχή και το Τέλος», ακολούθησε το «Στοχασμοί Επάνω στη Ζωή μας» και αργότερα σιγά-σιγά μελέτησα όλα τα υπόλοιπα βιβλία.

Το 1970 ο Κ. ζούσε ακόμα. Έτυχε να ακούσεις κάποια ομιλία του ζωντανά, να τον γνωρίσεις δηλαδή από κοντά;

Δυστυχώς όχι.

Ποια ήταν η επίδραση που είχε η «φιλοσοφία» του Κρισναμούρτι στη ζωή σου και τον τρόπο που σκέφτεσαι;

Στην πρώτη μου επαφή με τον Κρισναμούρτι μέσα από τα βιβλία του ένοιωσα σαν να ήξερα από πριν κάποια από αυτά που έλεγε. Απλώς δεν τα είχα συζητήσει ποτέ με κανέναν. Θυμάμαι ωστόσο ότι είχα πολύ μεγάλες δυσκολίες να κατανοήσω κάποια σημεία. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορώ να θυμηθώ τώρα πού συνάντησα αυτή τη δυσκολία, αφού έχουν περάσει και 40 χρόνια από τότε…(γέλια)

Αυτό που θυμάμαι όμως πολύ καλά είναι ότι τα βιβλία του Κ. τα είχα πάντα μαζί μου, όπου κι αν βρισκόμουν.

Κάποια στιγμή ασχολήθηκα πάρα πολύ με την ψυχολογία. Ότι κυκλοφορούσε του Καρλ Γιουνγκ και άλλων μαθητών του Φρόϊντ το μελετούσα. Είχα μια φλογερή επιθυμία να κατανοήσω τον εαυτό μου και προσπαθούσα να το κάνω μέσα από την ανάλυση της ψυχολογίας. Ακολουθούσα αυτόν τον δρόμο, ο οποίος βέβαια, πρέπει να πω, βάζει σε κάποια τάξη τα πράγματα, αλλά δημιουργεί μια φοβερή παρενέργεια, δεν σε βοηθά να είσαι στο παρόν.

Η ψυχανάλυση έχει να κάνει με το παρελθόν, με τα όνειρα… με το παραστατικό περιεχόμενο, δεν έχει καμία σχέση με το παρόν που είναι κάτι ζωντανό. Κομματιάζει, βάζει ταμπέλες από ανάγκη να δει αυτό που μπήκε μέσα μας, όταν υπήρχε έλλειψη προσοχής. Δεν μπορεί λοιπόν να μπει στο παρόν, γιατί στο παρόν δεν υπάρχουν κομμάτια, είναι όλα ΕΝΑ, η ίδια η ζωή. Μπορεί βέβαια να βοηθήσει λίγο, αλλά δεν θα δώσει ποτέ τη δυνατότητα να φτάσει κανείς στο «γνώθι σαυτόν », την αυτογνωσία δηλαδή. Αυτό είναι κάτι που συμβαίνει μόνο στο παρόν. Είναι κατάσταση του παρόντος.

Στο «τώρα», παρατηρούμε ταυτόχρονα, τα πάντα, τις προκλήσεις του περιβάλλοντος κόσμου και τις ανταποκρίσεις του εσωτερικού μας κόσμου. Η ψυχανάλυση αφορά τα συμπλέγματα που έχουν δημιουργηθεί από καταγραφή προσβολών, φόβων, απογοητεύσεων κ.τ.λ. Αν είσαι σοβαρός, δηλαδή ανταποκρίνεσαι στις προκλήσεις του παρόντος με όλες σου τις δυνάμεις, τότε δεν δημιουργείται αταξία και δεν υπάρχει λόγος ψυχανάλυσης.

Διαβάζοντας τα βιβλία του Κ. πάντα καταλήγω -με οδηγεί ο ίδιος δηλαδή- στο παρόν. Το παρόν το οποίο δεν μπορείς να το διαπραγματευτείς, γιατί είναι η ίδια η ζωή. Δεν μπορείς να παίξεις με αυτό, υπάρχει… Τελείωσε. Πολλοί αρχαίοι φιλόσοφοι το είχαν πει αυτό. Θέλω να πω ότι πάντα υπήρχε μια επίγνωση για τη δύναμη του παρόντος, ότι είναι η ίδια η ζωή αυτό. Πολλές φορές εμείς οι άνθρωποι, μέσα από το σύστημα, μαθαίνουμε να υποτιμούμε το παρόν για να χτίσουμε το μέλλον. Δηλαδή, θυσιάζουμε το παρόν για κάτι που δεν υπάρχει. Θυσιάζουμε κάτι πραγματικό, για κάτι μη πραγματικό.

Είπες ότι την πρώτη φορά που διάβασες ένα βιβλίο του Κ. αισθάνθηκες ότι αυτά που έλεγε, ήδη υπήρχαν μέσα σου. Ταυτοποίησες δηλαδή τις ιδέες και τον εαυτό σου με αυτά που είχε πει. Ποιες δηλαδή ήταν αυτές οι ανησυχίες που είχες μέσα σου πριν φτάσεις στο σημείο να γνωρίσεις καλά τη «φιλοσοφία» του Κ. και τις ταυτοποιήσεις με αυτήν;

Θυμάμαι έντονα από τη παιδική μου ηλικία ότι κάποια στιγμή είχα κάνει μία σκέψη: όλοι είμαστε ένα.

Ήμουν περίπου 9 χρονών. Θυμάμαι, σαν τώρα, ότι ήμουν σε ένα χωράφι, δίπλα στο χωριό, στο σπίτι μας κοντά, και με κάποιο τρόπο μου ήρθε αυτός ο συνειρμός, αυτή η ιδέα, τη στιγμή που έβλεπα κάποιον να περνάει στο δρόμο.

Ένοιωσα κάτι περίεργο εκείνη την ώρα. Τότε βέβαια, λόγω ηλικίας, όπως καταλαβαίνετε, δεν μπόρεσα να το αξιολογήσω, το θυμήθηκα όμως, όταν διάβασα τον Κ. Κατάλαβα τότε ότι, εφόσον εγώ μπορώ να κάνω αυτή τη σκέψη, μπορεί να την κάνει ο καθένας σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, δηλαδή είμαστε όλοι ένα πράγμα, έχουμε κάτι κοινό. Αυτό το γεγονός αποτελεί και ένα σημάδι ότι οι άνθρωποι μπορούν να δουν καθαρά, όταν είναι παιδιά.

Έρχεται όμως μετά το παιδαγωγικό σύστημα, το σχολείο, το οποίο μας βάζει μέσα σε καλούπια, με αποτέλεσμα να χάνουμε την καθαρή παρατήρηση που ήδη ενυπήρχε μέσα μας. Στον τύπο σχολείου που γνωρίζουμε υπάρχει ανταγωνισμός. Είναι ακριβώς αυτό που υπάρχει, κυρίως, στις κοινωνίες των ανθρώπων και αντανακλάται και στο σχολείο, το οποίο είναι ο καθρέφτης τους. Θεωρώ ότι ήταν πολύ σωστό αυτό που έκανε ο Κ., δηλαδή σχολεία με ένα παιδαγωγικό σύστημα μη ανταγωνιστικό. Ολόκληρη η ανθρωπότητα θα άλλαζε προς το καλλίτερο, εάν τα σχολεία ήταν έτσι.

Δηλαδή θεωρείς ότι το σημερινό παιδαγωγικό σύστημα δημιουργεί ανταγωνισμό μεταξύ των παιδιών.

Ασφαλώς, αφού αυτό εξυπηρετεί το σύστημα. Το σύστημα θέλει να έχει καλούς «εργάτες». Δεν ενδιαφέρεται να έχει ευτυχισμένους ανθρώπους. Τα αναλυτικά προγράμματα του κάθε Υπουργείου Παιδείας εξυπηρετούν το σύστημα.

Μέσα σε αυτά διδάσκεται ελάχιστα ή καθόλου ο τρόπος για να γίνει κάποιος ευτυχισμένος, δεν είναι αυτή η προτεραιότητα. Η προτεραιότητα είναι να γίνει κάποιος καλός τεχνίτης ή επιστήμονας μέσα από τις γνώσεις, όχι ευτυχισμένος άνθρωπος. Όμως η ζωή, η οποία είναι το παρόν, δεν σε ρωτάει πόσα πτυχία έχεις, αλλά πόσο επιδέξιος είσαι στη δράση, που αυτό κατά τη γνώμη μου συνεπάγεται την ευτυχία.

Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που βλέπουν τον Κ. σαν τον Παγκόσμιο Διδάσκαλο. Φαντάζομαι ότι γνωρίζεις την ιστορία του Κ. στην Θεοσοφική Εταιρεία, ότι ο Λιντμπίτερ και η Μπέσαντ τον είχαν παρουσιάσει σαν τον Παγκόσμιο Διδάσκαλο, σαν τον Μεσσία. Ποια είναι η γνώμη σου γι΄ αυτό, τον θεωρείς Παγκόσμιο Διδάσκαλο, Μεσσία;

Είναι ο μοναδικός που λέει την αλήθεια σήμερα. Και τη λέει ξεκάθαρα.

Με αυτή την έννοια μπορεί να είναι ένας παγκόσμιος διδάσκαλος, δεδομένου ότι ο καθένας μας θέλει να κατανοήσει την Αλήθεια. Αλλά ο Κ. λέει εγώ δεν είμαι διδάσκαλος, έτσι;

Γιατί το λέει αυτό; Γιατί πρέπει εσύ να βρεις το διδάσκαλο μέσα σου. Τα λόγια του Κ. σε βοηθούν να δεις τον εαυτό σου. Όχι να δεις σαν αυθεντία τον Κ. και να τον ακολουθήσεις σαν διδάσκαλο, να ακολουθήσεις πιστά, ως κανόνα ή δόγμα, αυτά που λέει. Εάν δεις τον Κ. σαν Μεσσία, έχεις κάνει με-
γάλο λάθος. Στην ουσία, εάν κατανοήσεις βαθιά αυτό που λέει, δεν τον χρειάζεσαι. Όσο για την έννοια Μεσσίας, η οποία παραπέμπει στον Κρίσνα, τον Χριστό κ.τ.λ., όλα αυτά τα έχει αρνηθεί ο ίδιος ο Κ., γιατί θα πρέπει οι άλλοι να του προσάψουν αυτήν την ταύτιση;

Και ποια είναι η αλήθεια που διδάσκεται κανείς από τον Κ.;

Η βασικότερη, να είσαι φως για τον εαυτό σου. Όλα όσα είπε καταλήγουν σε αυτό.

Αυτό το είχε πει και ο Βούδας, είναι μέρος της διδασκαλίας του, όπως επίσης και
άλλοι.

Ασφαλώς. Το έχει πει και ο Χριστός και ο Σωκράτης και ο Βούδας και άλλοι. Το πρόβλημα είναι ότι από την παρουσία του Χριστού στη γη έχουν περάσει 2.000 χρόνια, από την παρουσία του Κρίσνα 5.000 χρόνια κλπ., με αποτέλεσμα να έχουν παραποιηθεί και παρερμηνευθεί οι διδασκαλίες τους από εκείνους που λειτουργούν ως εκπρόσωποί τους. Και είναι γνωστά σε όλους τα φοβερά εγκλήματα κάθε μορφής που έχουν διαπραχθεί στο όνομα του Χριστού. Αν θυμηθούμε τις σφαγές του Καρλομάγνου και των Σταυροφόρων, την Ιερά Εξέταση, τη διάδοση του Χριστιανισμού στους μαύρους της Αφρικής για χειραγώγηση κ.α., μπορούμε να το κατανοήσουμε αυτό. Η διαφορά με τον Κ. είναι ότι τα είπε πρόσφατα και χάρη στη τεχνολογία τα ακούμε από το ίδιο του το στόμα. Επίσης, τα βιβλία του κυκλοφορούν με τα λόγια του, όπως ο ίδιος τα είπε. Δεν υπάρχει περιθώριο -και δεν άφησε ο ίδιος περιθώριο- παραποίησης ή παρερμηνείας. Δεν άφησε εκπροσώπους πίσω του για να τον εξηγήσουν.

Έχει κάνει ένα ίδρυμα όμως.

Ναι, το οποίο πρέπει να διέπεται από αυτές τις αρχές που λέμε τώρα. Κανένας δεν μπορεί να είναι αυθεντία, ώστε να ερμηνεύει αυτά που είπε ο Κ. Μια από τις βασικές αρχές του ιδρύματος θα πρέπει να είναι να μην παραποιείται τίποτα από αυτά που είπε ο Κ., σε καμία περίπτωση. Αλλιώς δεν θα έχουν νόημα ύπαρξης αυτά που είπε.

Εννοώ ότι, παρά το ότι ήταν εναντίον οποιουδήποτε οργανωμένου συστήματος διδασκαλίας, επειδή θεωρούσε ότι δημιουργεί δογματικές αντιλήψεις, έκανε ένα ίδρυμα που συντηρεί αυτά που είπε. Το γεγονός αυτό δεν δημιουργεί μία αντίφαση;

Θεωρώ ότι στο καταστατικό του Ιδρύματος ο σκοπός θα πρέπει να είναι η φύλαξη των λεγομένων του Κ. όπως αυτός τα είπε, χωρίς καμία εξήγηση. Χωρίς καμία παραποίηση.

Όσον αφορά στα σχολεία, αυτά διέπονται από τους νόμους που υπάρχουν σε κάθε κράτος που έχουν ιδρυθεί. Όμως μέσα σε αυτά ο Κ. άφησε τον σπόρο. Ο δάσκαλος διδάσκει για παράδειγμα Μαθηματικά στα παιδιά, αλλά δεν υπάρχει η αυθεντία του δασκάλου. Υποτίθεται βέβαια ότι αυτοί που εργάζονται και λειτουργούν στα σχολεία του Κ. γνωρίζουν τη «φιλοσοφία» του. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι δεν υπάρχει ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα παιδιά, όπως στα συνηθισμένα σχολεία.

Έχω ακούσει ότι μια ομάδα ανθρώπων σκοπεύουν να κάνουν μια εκκλησία αφιερωμένη στον Κ. Έχεις ακούσει κάτι για αυτό;

Κάτι έχω ακούσει, κάποιοι θέλουν να τον αγιοποιήσουν. Θέλω να δώσω εδώ μια απάντηση σε αυτούς μέσα από το στόμα του πατέρα μου, ενός απλού ανθρώπου: «Αυτοί που λένε ότι εκπροσωπούν τον Θεό δεν έχουν Θεό, ο Θεός τους δεν υπάρχει!». Το ίδιο διάβασα αργότερα σε ένα βιβλίο του Κ. Νομίζω ότι, εάν κάνουν κάτι τέτοιο, τότε δεν έχουν καταλάβει αυτά που είπε ο Κ. Μου φαίνεται αστείο αυτό.

Γιατί;… (γέλια) Μην με κοιτάς έτσι! Πρέπει να σε ρωτήσω… όσο κι αν σε εμάς η απάντηση είναι προφανής, πρέπει να καταλάβει και ο κόσμος.

Ο ίδιος ο Κ. λέει ότι η ζωή δεν είναι θρησκεία. Δεν μπορούν λοιπόν να φτιάξουν μια θρησκεία του Κ., ο οποίος καταδικάζει τη λατρεία και ειδικά την ανθρωπολατρία.

Συνήθως αποκαλώ τον Κ. «διδάσκαλο της ελευθερίας». Ο Κ. μιλούσε πολύ για την αναγκαιότητα να απαλλαγούμε από τις προσκολλήσεις μας, με ιδέες, με θρησκείες, με τον ίδιο τον εαυτό μας...

Όλα αυτά βεβαίως έχουν σχέση με το παρελθόν μας. Με το παραστατικό περιεχόμενό μας.

Θεωρείς ότι είναι εύκολο να το εφαρμόσουμε αυτό; Να ζούμε με πληρότητα στο παρόν; Εσύ τι κάνεις για να ζεις στο παρόν; Πως το καταφέρνεις; Γιατί συνήθως οι σκέψεις, μας οδηγούν σε αυτά που κάναμε εχθές, σε αυτά που θα κάνουμε αύριο… Στεναχώριες, συναισθήματα! Δεν είμαστε ποτέ εδώ. Θεωρείς ότι έχεις πετύχει να ζεις με πληρότητα στο παρόν;

Αν προσπαθήσει να το κάνει κανείς με το μυαλό, σαν μία αυτοσυγκέντρωση, είναι μία κατάσταση του μυαλού πάλι.

Δεν φέρνει αποτέλεσμα. Νομίζω ότι, αν έχεις μάθει να ζεις κάποια πράγματα, έχεις μάθει να ζεις τη ζωή. Αν έχεις μάθει να αφήνεσαι σε ένα περίπατο, στη μυρωδιά των λουλουδιών, στα αρώματα της φύσης και βλέπεις την ομορφιά που υπάρχει γύρω σου, αν έχεις μάθει να αφήνεσαι σε αυτό το παρόν, τότε είναι εύκολο. Δεν χρειάζεται να κάνεις κάποια προσπάθεια, κάτι παραπάνω. Όταν ζεις το παρόν με αυτό τον τρόπο, εύκολα αντιλαμβάνεσαι τις σκέψεις που έρχονται και το ίδιο εύκολα τις αφήνεις να καταλαγιάσουν. Δεν κυριαρχούν. Έρχονται και φεύγουν. Όταν έρχονται οι σκέψεις, δεν πρέπει να τις αφήνουμε να κατακλύσουν τη συνείδηση. Αυτό είναι το πρόβλημα. Όταν κατακλύσουν τη συνείδηση, τότε χάνεται το παρόν. Φεύγει απ' το παράθυρο.

Πώς σου ήρθε, λοιπόν, η ιδέα να μελοποιήσεις τα ποιήματα του Κ.;

Είναι μια παλιά υπόθεση. Μπορεί να ξεκίνησε η ιστορία αυτή το 2002, δηλαδή να γνώρισα τότε τα ποιήματα του Κ., αλλά πάντα ήθελα να κάνω κάτι τέτοιο. Και έχω αποδείξεις για αυτό (γέλια). Το 1979 κυκλοφόρησε ένας δίσκος μου με ποιήματα του Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ και της Δέσποινας Τριανταφύλλου, με τίτλο «Έλα να σταθούμε αντίκρυ». Τα τραγούδια όμως είχαν γραφτεί από το 1975. Όταν τα άκουσε ο Νίκος ο Πιλάβιος, μου είπε ότι ήταν παρόμοια με του Κ. Θέλω να πω ότι πάντα ήθελα να κάνω κάτι τέτοιο. Και πάντα σκεφτόμουν να γράψω εγώ κάποια πράγματα βασισμένα σε αυτά που είπε ο Κ. Επίσης το 1985 δοκίμασα να μελοποιήσω τρία ποιήματα του Κ. που είχα βρει σε ένα παλιό βιβλίο. Η μετάφραση όμως δεν μου ταίριαζε πολύ καλά, με αποτέλεσμα να τα εγκαταλείψω.

Τα μελοποίησα, αλλά δεν μου άρεσαν. Το 2002, συμπτωματικά, ένας φίλος μου έφερε τα ποιήματα του Κ. μεταφρασμένα στα Ελληνικά και στα Αγγλικά.

Και τότε αποφάσισες να τα μελοποιήσεις;

Δεν το αποφάσισα εκείνη τη στιγμή. Τα είδα και δεν πίστευα καταρχήν ότι υπάρχουν τόσα πολλά ποιήματα του Κ. Τον πρώτο καιρό άφησα τον εαυτό μου ελεύθερο να πάει σε όποιο ποίημα με τραβούσε. Κάποια με ενέπνεαν περισσότερο κι έτσι ασχολούμουν με αυτά. Αυτά δηλαδή που ήταν πιο κοντά σε όσα είχα διαβάσει και κατανοήσει από τον Κ. Και θα σου πω κάτι σημαντικό. Τα ποιήματα με βοήθησαν να κατανοήσω βαθύτερα τη «φιλοσοφία» του Κ. Θεωρώ δηλαδή ότι στα ποιήματα υπάρχει συμπυκνωμένη όλη η «διδασκαλία» του Κ. Είναι πολύ καλό εργαλείο για κάποιον που θέλει να ασχοληθεί και να κατανοήσει σε βάθος τη «φιλοσοφία» του Κ. Διότι στα ποιήματα χρησιμοποιεί γλώσσα, τελείως ελεύθερη. Μιλάει ευθέως. Το ποίημα, ειδικά όταν μελοποιείται, βγάζει όλη την ουσία του έξω. Αν δεν συμβεί αυτό, τότε κάτι φταίει, είτε στο ποίημα είτε στη μελοποίηση. Πάντα συμβαίνει αυτό, όταν αρχίζεις να συνταιριάζεις ποιήματα και μουσική.

Εσύ αποφάσισες όμως να τραγουδήσεις τα ποιήματα στα Αγγλικά, αντί στα Ελληνικά. Φαντάζομαι ότι το έκανες γιατί ήθελες να κρατήσεις τα λόγια του Κ. ακριβώς όπως τα είπε;

Ήθελα να κρατήσω, εκτός από τη σημασία των λέξεων, τον ήχο και τον ρυθμό τους που είναι βασικά στην ποίηση.

Είμαστε υποχρεωμένοι, όταν μεταφράζουμε ποίηση, να κρατιόμαστε κοντά σε αυτά τα δύο. Αυτό είναι πολύ δύσκολο και συνήθως λένε ότι η ποίηση δεν μεταφράζεται. Και έχουν δίκιο σε μεγάλο βαθμό αυτοί που το λένε. Μπορείς εύκολα να κάνεις ελεύθερη μετάφραση, αλλά η έμμετρη μετάφραση έχει φοβερή δυσκολία και απαιτεί γνώσεις και χρόνο. Σήμερα, μπορώ να πω ότι έχω πετύχει ένα πολύ καλό αποτέλεσμα. Όμως θεωρώ ότι η αρχή πρέπει να γίνεται από τη γλώσσα στην οποία γράφτηκαν τα ποιήματα. Να βασιστούμε σε αυτή και μετά να πάμε στη μετάφραση. Γι' αυτό κάποια στιγμή, ενώ είχα ξεκινήσει από τα Ελληνικά και μετά πήγαινα στα Αγγλικά, ακολούθησα τον αντίθετο δρόμο και έμεινα εκεί.

Φαντάζομαι όμως ότι έχεις ήδη κάποια κομμάτια μελοποιημένα με στίχο στα Ελληνικά.

Ναι έχω. Κατ΄ αρχήν στ΄ Αγγλικά έχουν γίνει όλα. Εκτός από την ενότητα «Path» την οποία δουλεύω τώρα.

Πόσα κομμάτια έχεις στα Ελληνικά; Δεν έχεις κανένα σε “DSC” φαντάζομαι.

Όχι, σε cd δεν έχω κανένα. Είναι γραμμένα στο στούντιο, έχει γίνει η σύνθεση, άλλα χρειάζονται περισσότερα όργανα και άλλα ερμηνεία. Πιστεύω ότι με τις πωλήσεις του πρώτου άλμπουμ θα υπάρξει η δυνατότητα να προχωρήσουν κι αυτά. Πρέπει να πω ότι δεν υπάρχει εταιρεία μουσικής πίσω από την παραγωγή ούτε και χορηγός. Αυτό δεν συνάδει με τη «φιλοσοφία» του Κ., γιατί, αν επιχειρήσεις να το δεις εμπορικά, τότε θα γίνει προϊόν. Θέλω σε αυτό το σημείο να επισημάνω κάτι σημαντικό για τη κυκλοφορία του cd. Αυτό που έκανα ήταν να απευθυνθώ στον κάθε φίλο του Κ. ξεχωριστά.

Δεν πήγα μέσω των διευθυντικών στελεχών των ιδρυμάτων Κ. Δεν πήγα δηλαδή να τους ρωτήσω αν με αποδέχονται, οπότε να προβάλουν το cd στις ιστοσελίδες τους και από εκεί να διακινηθεί σε όλο τον κόσμο. Έστειλα βέβαια σε όλους κάποιο δείγμα και όλοι μου απάντησαν ότι η δουλειά είναι καλή και αναδεικνύει τη ποίηση του Κ. Το αποδέχθηκαν δηλαδή, αλλά εγώ, παρ' όλα αυτά, αποφάσισα να επικοινωνήσω μέσω του διαδικτύου με κάθε άνθρωπο ξεχωριστά. Και πήρα τη γνώμη του καθενός ξεχωριστά. Ήθελα να έχω επαφή με όλους τους ανθρώπους. Έχουμε γίνει αυτή τη στιγμή 5.000 άνθρωποι, φίλοι μεταξύ μας. Έτσι, υπάρχει μία σωστή βάση.

Δηλαδή κατάλαβες πως μέσα στα ποιήματα του Κ. βρήκες την ουσία όσων είπε ο Κ. με ένα τρόπο πιο απλοποιημένο. Πιο εύκολα κατανοητό. Αυτά τα 10 ποιήματα που υπάρχουν στο πρώτο CD, είναι επιλεγμένα για κάποιο ιδιαίτερο λόγο;

Τα 10 αυτά ποιήματα είναι από την ενότητα «Πρόζες». Υπάρχουν στο βιβλίο ενότητες ποιημάτων. Είναι οι «Παραβολές», οι «Πρόζες», το «Τραγούδι της Ζωής», η «Αναζήτηση», το «Μονοπάτι», ο «Αθάνατος Φίλος». Διάλεξα τα 10 αυτά από τα συνολικά 30 της ενότητας «Πρόζες». Έχουν μελοποιηθεί όλα και σταδιακά θα κυκλοφορήσουν όλα σε τρία albums. Συνολικά τα albums θα είναι περίπου 10 και θα περιέχουν όλα τα ποιήματα του Κ. Αυτόν τον καιρό μελοποιώ το «Μονοπάτι».

Έχεις κάποια οικονομική υποστήριξη για αυτό το έργο;

Όχι, δεν έχω καμία βοήθεια εκτός από το να πωλούνται μέσω διαδικτύου τα cd απευθείας από εμένα. Δεν με ενδιαφέρει προσωπικά να κερδίσω χρήματα από αυτό. Με ενδιαφέρει απλά να προλάβω να εκδώσω σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα όλη τη σειρά των cd. Προσπαθώ να εισπράξω ορισμένα χρήματα, είτε με κάποια συναυλία είτε με τις πωλήσεις, για να μπορέσω να υπάρχω και να βγουν τα cd. Όχι για κάποιο κέρδος. Οχτώ χρόνια τώρα έχω θυσιάσει χρήματα και κόπο, τόσα που δεν θα πάρω ποτέ πίσω. Αν όμως ξαφνικά τα τραγούδια αυτά τα αγαπήσουν αρκετοί και αγοράσουν τα albums, με αποτέλεσμα να περισσέψουν χρήματα, σε αυτήν την περίπτωση σκέφτομαι να ιδρύσω ένα σχολείο σύμφωνα με τα πρότυπα των σχολείων του Κ.

Εάν είχες την οικονομική δυνατότητα να εκδόσεις όλα τα albums, σε ποσό καιρό νομίζεις ότι θα τα έβγαζες;

Αν υπήρχε η οικονομική δυνατότητα, νομίζω πως σε 2-3 χρόνια θα είχαν εκδοθεί όλα. Αλλά τελικά νομίζω ότι θα μου πάρει πολύ περισσότερο χρόνο από αυτόν. Μακάρι να μπορούσα να τα εκδώσω πολύ γρηγορότερα, για να μπορώ να έχω και τη φωνή που έχω τώρα. Γιατί κάποια από τα τραγούδια αυτά υπάρχει περίπτωση να αγαπηθούν από κάποιους τραγουδιστές και να τα πάρουν να τα τραγουδήσουν.

Μπορώ να πω ότι αυτός είναι και ο σκοπός μου. Πρέπει όμως, για να υπάρχει η σωστή έκφραση, να ακολουθείται ο κατάλληλος τρόπος ερμηνείας που αποτελεί και μέρος της σύνθεσης. Η ερμηνεία πρέπει να έρχεται απλά και φυσικά. Αν τα πεις με άλλο τρόπο, μπορεί και να παρεξηγηθείς. Πρέπει να πεις το τραγούδι απλά, αποστασιοποιημένα ορισμένες φορές, ούτως ώστε να υπάρχει η αναγκαία απλότητα.

Δεν χρειάζονται επιδείξεις φωνητικών ικανοτήτων. Η ουσία είναι ότι είσαι ένα με τον άλλον, με αυτόν που ακούει.

Ας ξεκαθαρίσουμε και κάτι άλλο, γιατί νομίζω ότι είναι ενδιαφέρον: Τη σημασία των λέξεων. Ας πούμε για παράδειγμα τον όρο «φιλοσοφία» ή «διδασκαλία» που χρησιμοποιούμε για αυτά που είπε ο Κ. Στα ελληνικά η λέξη φιλοσοφία σημαίνει φίλος της σοφίας. Δηλαδή αγάπη για την αλήθεια. Αν έχεις αγάπη για την αλήθεια θεωρείσαι φιλόσοφος. Αν ήταν ευρύτερα γνωστός ο όρος φιλοσοφία με αυτή την έννοια, τότε θα μπορούσαμε ίσως να λέμε η «φιλοσοφία» του Κ. Προς αποφυγή παρεξηγήσεων λέμε «αυτά που
είπε ο Κ.»

Είναι ξεκάθαρο ότι δεν έχεις κάνει τη δουλειά αυτή για τα λεφτά. Αυτό είναι ολοφάνερο. Γιατί το έκανες λοιπόν;

Κατ' αρχήν δεν μπορώ να κάνω αλλιώς.

Γιατί το λες αυτό; Θα μπορούσες να γράψεις μουσική, ας πούμε, για κάποιο γνωστό λαϊκό τραγουδιστή…

Υπήρχε μέσα μου κι έπρεπε να το κάνω. Δεν με ενδιαφέρει να αφήσω κάτι πίσω μου γιατί είμαι άνθρωπος που ζει στο παρόν.

Θεωρώ ότι αν κάθε άνθρωπος, είχε διαβάσει Κ., τότε ο κόσμος μας θα ήταν διαφορετικός.

Αυτό λοιπόν που βιάζομαι να κάνω σε 3 και όχι σε 10 χρόνια είναι να προλάβω, μήπως και αλλάξει λίγο ο κόσμος μέσα από τα τραγούδια αυτά, επειδή είναι ένα μέσο με το οποίο μπορείς ευκολότερα από οποιοδήποτε άλλο να επικοινωνήσεις με όλους τους ανθρώπους, αφού συνδυάζει το νόημα του ποιήματος με την ευχαρίστηση που προσφέρει η μουσική. Εξάλλου μπορεί κανείς με τη βοήθεια της μουσικής πολύ εύκολα να επαναφέρει στο νου του φράσεις του ποιήματος, ενώ διαβάζοντας το ποίημα από ένα βιβλίο συνήθως το ξεχνάς.

Θεωρείς δηλαδή, ότι με αυτό το τρόπο φέρνεις αυτά που είπε ο Κ. πιο κοντά και πιο εύκολα στους ανθρώπους...

Θεωρώ ότι με αυτό τον τρόπο θα διαδοθεί γρηγορότερα η «φιλοσοφία» του Κ. Ότι θα υπάρξει γρηγορότερη εξάπλωση. Και έτσι νομίζω ότι η συμπεριφορά και οι αξίες σε όλο τον πλανήτη θα αλλάξουν ριζικά. Μακάρι να μπορούσε όλος ο κόσμος να διαβάσει Κ.

Μήπως θα έπρεπε ο κόσμος να κατανοήσει αυτά που είπε ο Κ. και όχι απλά να τα διαβάσει;

Έστω να διαβάσουν. Το να διαβάσουν είναι πιο κοντά στο να κατανοήσουν από το να μη διαβάσουν καθόλου (γέλια). Σωστά το λες όμως. Πρέπει να κατανοήσουν. Γιατί υπάρχουν πολλοί που διαβάζουν και δεν καταλαβαίνουν.

Θεωρώ ότι δεν είναι τόσο δύσκολο να τον κατανοήσουμε, γιατί όλο το μήνυμά του στηρίζεται στο να απελευθερώσουμε τον εαυτό μας από αυτή τη πρωτόγονη νοητική λειτουργία.

Δεν είναι κι εύκολο αυτό όμως, γιατί καμία φορά νομίζουμε ότι είμαστε οι σκέψεις μας. Βλέπεις ανθρώπους ταυτισμένους με μία ιδέα, με μία ομάδα, με μία θρησκεία, με μία εθνικότητα. Ταυτισμένους τόσο πολύ που αν προσπαθήσεις να τους μετακινήσεις μπορεί να συναντήσεις
από ήπιες έως και πολύ ακραίες αντιδράσεις.

Έχω ακούσει όλα τα τραγούδια του cd και είχα το προνόμιο να ακούσω κι άλλα που δεν έχουν ακούσει άλλοι. Ακολουθείς διάφορους μουσικούς δρόμους στη σύνθεση. Από πολύ μελωδικά σημεία, σημεία όπερας, χρησιμοποιείς ήχο και δρόμους rock. Γιατί υπάρχει αυτή η ποικιλία; Εσύ σαν συνθέτης που θα κατέτασσες τον εαυτό σου;

Κατ' αρχήν έχω σχέση με τη rock γιατί ξεκίνησα από ένα rock συγκρότημα, τους ΠΕΛΟΜΑ ΜΠΟΚΙΟΥ, αλλά έχω σπουδάσει και «σοβαρή» μουσική.

Γιατί; το rock δεν είναι σοβαρή μουσική;

(Γέλια) Σοβαρή λέγεται η μουσική, όταν βασίζεται σε κλασικές φόρμες. Υπάρχει και η «λαϊκή» μουσική που δεν χρειάζεται ανάλογες σπουδές. Εγώ λοιπόν έχω ασχοληθεί με διάφορα είδη μουσικής. Ξεκίνησα από ροκ συγκρότημα, σπούδασα σοβαρή μουσική έπαιξα και σε ένα λαϊκό συγκρότημα. Σαν εμπειρία και γνώση - αν θες - καλύπτω ένα πολύ μεγάλο φάσμα. Αυτό που δεν θα ήθελα να δω ποτέ στον Κ. είναι η μονοτονία στη σύνθεση των κομματιών. Να μην γίνουν κουραστικά. Έτσι επέλεξα την ποικιλία των μουσικών δρόμων, των οργάνων, όλου του ύφους της σύνθεσης. Ερχόμαστε τώρα στην ουσία της σύνθεσης των ποιημάτων.

Έπρεπε κατ' αρχήν να κατανοήσω πολύ βαθιά το περιεχόμενό τους. Αφού είχε γίνει αυτό, άφηνα τη μελωδία να έλθει αβίαστα, να με πάρει εκείνη από το χέρι και να με οδηγήσει.

Και όπου ήθελε με πήγαινε, είτε στο rock είτε στη μπαλάντα είτε στην όπερα. Αποφεύγοντας πολλές φορές να χρησιμοποιήσω τις γνώσεις μου. Τις ξεχνούσα εκείνες τις στιγμές που έγραφα. Πολλές φορές έφτανα να αυτοσχεδιάζω. Ήθελα δηλαδή να έχει η σύνθεση τη γοητεία του αυθορμητισμού.

Αν ήθελες λοιπόν εσύ σαν συνθέτης να βάλεις μία «μουσική ταμπέλα» στον Κ. τι θα τον έλεγες; Κάποιος είναι rock, άλλος είναι κλασικός, ο Κ. τι είναι;

Ο Κ. είναι rock. Με την έννοια… (γέλια)

Όχι, έχει πολύ μεγάλη σημασία αυτό που λέμε γιατί όταν μιλάμε για rock, μιλάμε –αντίστοιχα- για μια ολόκληρη «φιλοσοφία» από πίσω…

Υπάρχει και ένα ποίημα που λέει: «I have shattered the very rock on which I grew…» Έχω θρυμματίσει το βράχο πάνω στον οποίο μεγάλωσα. Αυτή είναι μία πολύ rock έκφραση από μόνη της και είναι κάτι που ο Κ. το έκανε πράξη.

Στον Κ. βέβαια δεν μπορείς να βάλεις καμία ταμπέλα, αλλά θεωρώ ότι και το rock και η κλασική μουσική και όλα υπάρχουν μέσα στον Κ. Αν θα μπορούσα να εξαιρέσω κάτι, θα ήταν μόνο αυτά που διαχωρίζουν τους λαούς.

Υπάρχουν και τέτοια στοιχεία στην μουσική; Που χωρίζουν τους λαούς;

Ασφαλώς και υπάρχουν. Για παράδειγμα, η απαγόρευση του τριημιτονίου από την παπική εκκλησία στην δυτική Μουσική δημιουργεί ένα ψυχολογικό σύνορο, το οποίο είναι ταυτόχρονα και γεωγραφικό, ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση. Ξέρεις, πολλές φορές μια «απαγόρευση» ή μία «άρση απαγόρευσης» φαίνονται μικρής αξίας, αλλά μπορεί να έχουν τεράστια επίδραση στην εξέλιξη των ανθρώπων. Για παράδειγμα, όταν η παπική εκκλησία έπαψε να θεωρεί ως αμάρτημα την απληστία, έδωσε το πράσινο φως στη γιγάντωση ολόκληρου του καπιταλιστικού συστήματος, το οποίο καταδυναστεύει τον κόσμο εδώ και δεκαετίες. Οι εξουσίες βέβαια του πλούτου το βαφτίζουν «δημοκρατία» και στο όνομά της εκμεταλλεύονται τους άλλους ανθρώπους, για να ικανοποιούν τα προσωπικά τους συμφέροντα. Ιδρύουν και εκκλησία μέσα στο σπίτι τους. Αγοράζουν δηλαδή και λίγο θεό, όπως έχει πει ο Κ. σε κάποιο ποίημα στις παραβολές.

Θα ήθελα να κλείσουμε με μία ερώτηση που σκεφτόμουν να σου κάνω πριν καν ξεκινήσω να έρθω εδώ. Αν είχες τον Κ. εδώ, τώρα, μπροστά σου, θα τον ρωτούσες κάτι ή θα του έλεγες κάτι; Έχεις μία ευκαιρία μόνο. Να ρωτήσεις ή να πεις κάτι. Τι θα έκανες;

Εννοείται κατ' αρχήν πως αυτό είναι κάτι που θα ήθελα πάρα πολύ να συνέβαινε. Αυτό όμως είναι μία επιθυμία και μάλιστα ανεκπλήρωτη. Άρα άτοπη. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από αυτό το απλό, το οποίο ξέρουμε όμως ότι δεν μπορεί να γίνει - σε αυτή την ενσάρκωση τουλάχιστον. Ωστόσο πολλά θα μπορούσα να ρωτήσω, ίδιας αξίας, ή τίποτα… Θα μπορούσα απλώς να κάθομαι απέναντί του και να αφήνω τις καρδιές μας να μιλούν.

Ναι, αλλά δεν έχεις απαντήσει στην ερώτηση… (γέλια)

Είναι πολύ δύσκολο αυτό που με βάζεις να απαντήσω...(γέλια). Πάρα πολύ δύσκολο…(σιγή και εμφανής συγκίνηση) Τι θα του έλεγα; «Γεια χαρά;» όπως λέμε στις παρέες; «Θέλεις να γίνουμε φίλοι;» (γέλια).

Η ερώτηση βασιζόταν περισσότερο στο ότι μέσα από όλη αυτή τη μελέτη, την εμβάθυνση σε όσα έχει πει ένας άνθρωπος, όλο αυτό το ψάξιμο... πολλές φορές καταλήγει κάποιος σε ένα πολύ «χονδροειδές» ερώτημα. Πολλές φορές υπάρχει αυτό το φαινόμενο. Να έχεις ένα ερώτημα που θα μπορούσε να είναι και πρωτογενές…

Η αλήθεια είναι ότι είναι τόσο ξεκάθαρη η αλήθεια του που δεν έχω ερωτήσεις. Πρωτογενές ερώτημα δεν έχω. Ενδεχομένως, αν είχαμε χρόνο θα τον ρωτούσα κάποια πράγματα για επιβεβαίωση. Έτσι κι αλλιώς όλα όσα έχει πει καταλήγουν στην πράξη, καταλήγουν στο αιώνιο παρόν, στη ζωή, στην αλήθεια, στην αγάπη στην ελευθερία, δεν μπορείς να ρωτάς για όλα αυτά, αυτά είναι, υπάρχουν και, αφού υπάρχουν, δεν έχεις πια ερωτήσεις. Κάτι που μου έρχεται αυτή τη στιγμή είναι το: πόσο ανάγκη είχε ο Κ. να μην είναι γνωστός. Πολλές φορές είχε πει να πάει σε κάποιο μέρος που να μη τον ξέρει κανείς. Κάποτε είχε έρθει στην Ελλάδα, ινκόγκνιτο, επίσης λίγα χρόνια, πριν φύγει, είχε ζητήσει να πάει στη Σκιάθο, ινκόγκνιτο επίσης. Είχε ανάγκη να είναι μόνος του, χωρίς όλη αυτή τη διασημότητα. Πιστεύω ότι θυσιάστηκε… Ότι θυσίασε την προσωπική του ζωή.

Πάντα θυσιάζουμε κάτι από τη ζωή μας και τον εαυτό μας. Ο Κ. θυσιάστηκε από την άποψη ότι δεν είχε την «ελευθερία» που έχουμε όλοι, όμως στην ουσία δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ήταν ο περισσότερο απελευθερωμένος από όλους. Εσωτερικά εννοώ. Πάντως για να επανέλθω στην ερώτηση που σου έκανα πριν, μπορώ να σου πω ότι αυτόπου έχω την εντύπωση ότι θα έλεγες στον Κ., είναι: «τραγούδησέ μου»…

(γέλια… αμηχανία…) Δεν ξέρω αν θα μπορούσα να το αντέξω… (εμφανής συγκίνηση στα μάτια του) Είναι σκέψεις που έχω κάνει κατά καιρούς. Δεν θα άντεχα, σίγουρα, τη στιγμή που θα άκουγε ο Κ. αυτά που έχω γράψει.

Γιατί; Νομίζεις ότι θα ήταν επικριτικός;

Δε νομίζω ότι θα έκανε κάποια κριτική. Ο άνθρωπος αυτός ήταν τόσο αγνός που αποκλείεται να με πλήγωνε. Ακόμα κι αν δεν του άρεσε, δεν θα με πλήγωνε. Νομίζω όμως, ειλικρινά, ότι θα του άρεσε. Πάντως αυτό που θα του έλεγα είναι: «Η καρδιά μου χορεύει με την αγάπη σου».

www.krishnamurtisongs.com