Οι Επιστολές των Μαχάτμας: Επιστολή Νο 10

George1Με την Έρικα και τον Νίκο (τους άλλους δύο συνοδοιπόρους σε αυτόν τον δύσβατο δρόμο που οδήγησε στη δημιουργία του περιοδικού ΥΠΑΤΙΑ), είναι αμέτρητες οι ώρες που βρεθήκαμε να καθόμαστε γύρω από ένα τραπέζι και να συζητάμε για το περιοδικό αυτό. Οι αιτίες της δημιουργίας του ήταν πάντα ένα εύκολο θέμα. Τα γιατί ήταν κοινά μεταξύ των τριών μας και είχαν την ίδια πηγή: την θέληση - που ακροβατεί πάντα στο όριο της πρόκλησης - να βουτήξουμε στα βάθη του θεοσοφικού ωκεανού και να αλιεύσουμε πραγματική Θεοσοφία. Δηλαδή, την Θεοσοφία που δεν διακρίνει ανθρώπους, πίστεις και κοινωνικές τάξεις, την Θεοσοφία που είναι φιλελεύθερη και φιλαλήθης, την Θεοσοφία που ενθαρρύνει τη μελέτη και την έρευνα σε πεδία που δεν αγγίζει κανείς, την Θεοσοφία που δεν φοβάται να γίνει προκλητική, ανατρεπτική, αμφιλεγόμενη. Άλλωστε αν υπάρχει κάτι που πάντα χαρακτήριζε έναν αληθινό Θεόσοφο, αυτό ήταν το θάρρος της γνώμης του και η τόλμη να την παρουσιάσει χωρίς τον φόβο της πρόκλησης, αφού πάντα βαθιά μέσα του πίστευε ότι έχει το χρηστό δικαίωμα να την εκφράζει χωρίς να «πετροβολείται» γι’ αυτό.

Για να επανέλθω στην ομάδα των τριών γύρω από το τραπέζι των αποφάσεων, αυτό που πραγματικά θέλαμε πολύ, ήταν να προσφέρουμε κάτι στους αναγνώστες. Όχι dvd, μπλουζάκια ή πετσέτες θαλάσσης, αν και… κάτι πραγματικά χρήσιμο, θα ήταν αυτά τα γυαλιά που σου δίνουν για να βλέπεις και τις τρεις διαστάσεις σε μία εικόνα. Ίσως κάτι τέτοιο θα βοηθούσε τους αναγνώστες να δουν και την «τρίτη» διάσταση στα πράγματα. Όχι, εννοώ πραγματικά να προσφέρουμε. Κάτι μοναδικό και ανεπανάληπτο, και πάντα, στα πλαίσια της Θεοσοφίας που χαρακτηρίζεται από όλες αυτές τις ιδιότητες παραπάνω. Η ιδέα έπεσε στο τραπέζι εμφατικά, παρασύροντας τα πάντα στο πέρασμά της, αφού και οι τρεις μας, αμέσως καταλάβαμε ότι μόλις είχαμε ανοίξει «τους ασκούς του Αιόλου». Οι Επιστολές των Μαχάτμας.

Σίγουρα το πιο αμφιλεγόμενο, αμφισβητήσιμο, επίμαχο «κεφάλαιο στο θεοσοφικό βιβλίο». Μια σειρά από κείμενα που δεν έχουν μεταφραστεί ποτέ στα Ελληνικά και που έχουν προκαλέσει παγκόσμια, πολύπλευρη αναστάτωση στον «εσωτερικό» χώρο. Για όσους δεν είναι τόσο ενημερωμένοι σχετικά, ας αναφέρω περιληπτικά μερικές πληροφορίες:Από τότε που ιδρύθηκε η Θεοσοφική Εταιρεία (1875), δύο συλλογές κειμένων είναι οι «ακρογωνιαίοι λίθοι» της σύγχρονης θεοσοφικής λογοτεχνίας, και ταυτόχρονα, ότι πιο δύσκολο για μελέτη από όσους ενδιαφέρονται. Η Μυστική Διδασκαλία της Έλενας Π. Μπλαβάτσκυ και οι Επιστολές των Μαχάτμας προς τον Α.Π. Σίννεττ. Η πρώτη συλλογή έχει εκδοθεί πολλές φορές, σε πολλές χώρες και γλώσσες (όπως και στα Ελληνικά). Η δεύτερη όμως, - της οποίας τα πρωτότυπα κείμενα βρίσκονται στην βιβλιοθήκη του Βρετανικού μουσείου και δεν έχει παρουσιαστεί ποτέ στην Ελληνική γλώσσα - αποδίδεται σε δύο μυστηριώδεις και αινιγματικές προσωπικότητες που χρησιμοποιούσαν τα ψευδώνυμα Ελ Μορύα και Κουτ Χούμι Λαλ Σίνγκ, και είναι δύο από τους αποκαλούμενους Μαχάτμας. Ο όρος Μαχάτμα έχει σανσκριτική προέλευση και σημαίνει: μάχα = μεγάλο και άτμα = πνεύμα ή ψυχή. Δεν μιλάμε για αόρατα πνεύματα ή ανύπαρκτες προσωπικότητες, όπως κάποιοι θεωρούν. Έχουν γίνει ειδικές μελέτες προσπαθώντας να ανιχνευθούν τα πραγματικά στοιχεία αυτών των προσωπικοτήτων, οι οποίες έχουν καταλήξει σε κάποια αποτελέσματα. Για κάποιους ακαδημαϊκούς είναι αμφιλεγόμενα και για κάποιους άλλους αποδεκτά. Η αντιπαράθεση γύρω από το θέμα συνεχίζει να υπάρχει, και το αίνιγμα που σχετίζεται με τις υπάρξεις των Μαχάτμας παραμένει, εν μέρει, άλυτο. Δεν θα επεκταθώ σε αυτό, με την υπόσχεση ότι σε επόμενα τεύχη του περιοδικού θα ρίξουμε περισσότερο φως, τόσο στην υπόθεση της ύπαρξης των Μαχάτμας, όσο και στις Επιστολές και τον μεταφυσικό τρόπο που δημιουργήθηκαν. 

Το επόμενο ερώτημα ήταν: από ποια επιστολή ξεκινάμε; Τα σημάδια των καιρών βοήθησαν πολύ στην επιλογή μας. Η επιστολή που αποφασίσαμε να εκδώσουμε σε αυτό τεύχος είναι αυτή που έχει προκαλέσει τις μεγαλύτερες αντιπαραθέσεις μεταξύ θεόσοφων και όχι μόνο, γιατί σε αυτή την επιστολή ο Μαχάτμα Κουτ Χούμι υποστηρίζει την πανθεϊστική φιλοσοφία και αρνείται με ακραίο και αρκετά σκληρό, σχεδόν αθεϊστικό τρόπο, την ύπαρξη ενός Θεού, ευφυή, παντοδύναμου και πανταχού παρόντα, έτσι όπως παρουσιάζεται από τον χριστιανισμό και άλλες θρησκείες. Η επιστολή αυτή αγγίζει τρεις βασικές έννοιες: Την έννοια του Θεού, της ύλης και του κακού. Όσοι παρακολουθούν τα πολιτιστικά δρώμενα θα έχουν προσέξει τον κύκλο αντιπαλότητας που έχει ανοίξει μεταξύ του ιδιοφυούς, σύγχρονου αστροφυσικού, Στήβεν Χόκινγκ και Εκκλησιών ανά τον κόσμο, με σημείο αντιπαράθεσης το νέο του βιβλίο Το Μεγάλο Σχέδιο (“The Grand Design”), στο οποίο ο διάσημος επιστήμονας υποστηρίζει ότι το σύμπαν δεν είχε ανάγκη τον Θεό για να δημιουργηθεί, αφού αυτό σχηματίσθηκε από μόνο του, με τη λογική των νόμων της φυσικής, εκ του μηδενός. Τον Χόκινγκ έρχεται να συμπληρώσει ένας άλλος διάσημος αστροφυσικός, ο Τζον Γκρίμπιν, ο οποίος προχωράει ακόμα πιο μακριά το θέμα και υποστηρίζει ότι το σύμπαν μας μπορεί πράγματι να είναι προϊόν «έξυπνου σχεδιασμού», όχι από τον Θεό, αλλά από κάποια προηγμένη ευφυΐα. 

Όπως καταλαβαίνετε, είναι πολύ πιθανό να βρισκόμαστε μπροστά σε μία από τις πιο σημαντικές αντιπαραθέσεις θρησκείας και επιστήμης στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Ποια είναι όμως η θέση της Εκκλησίας σε αυτά; Όσον αφορά την Ορθόδοξη Εκκλησία, μπορούμε να δούμε κάποια αποσπάσματα από ανακοίνωση του, Μητροπολίτη Πειραιώς Σεραφείμ, ο οποίος μεταξύ άλλων, λέει: «…ουδείς εχέφρων και απροκατάληπτος από το δαιμονικό μίσος κατά του Θεού, μπορεί να απαντήση στο κεφαλαιώδες ερώτημα πόθεν προήλθαν οι φυσικοί λεγόμενοι νόμοι οι έννομες αυτές δυνάμεις εις τας οποίας είναι υποτεταγμένη και δουλεύει η συμπαντική ύλη, αέναα μεν αλλά μετά φανερού πάντοτε σκοπού κινείται, τρέπεται αλλοιώνεται, μετασχηματίζεται και μεταμορφώνεται ώστε δια των απαύστων κινήσεων, τροπών και αλλοιώσεών της να πραγματοποιούνται πάντοτε ωρισμένοι τελολογικοί σκοποί;» 

«…Είναι πασίδηλον στους μη διαμονιώντας και μισούντας τον Θεόν ότι οι καθολικοί και παγκρατείς φυσικοί νόμοι οι απ’ αρχής της οντοποιήσεως της ύλης εκδηλούμενοι, όπως ο νόμος της αενάου και με ορισμένας ταχύτητας κινήσεως των θεμελιωδών συστατικών-σωματίων-μονάδων της ύλης (ηλεκτρονίων, ποζιτρονίων, πρωτονίων κα) και ο νόμος της έλξεως η βαρύτητος οι κατευθύνοντες τις κινήσεις, τις έλξεις, και τις ενώσεις πυκνώσεις-πήξεις, αλλοιώσεις και μεταμορφώσεις της συμπαντικής ύλης σαν άτεγκτοι δυναμικαί νομοτέλειαι δια την επιτέλεσιν πάντοτε ωρισμένων τελολογικών σκοπών δεν εξεπορεύθηκαν από την ύλη και ούτε προήλθαν από αυτήν διότι άλλως δεν θα ήτο δυνατόν και να υποτάξουν την ύλη και να δεσπόζουν σε αυτήν».

πηγή: ειδησεογραφικός διαδικτυακός χώρος – www.cosmo.gr 

Οφείλω να σημειώσω τα παρακάτω: (α) Υπάρχουν αρκετοί θεόσοφοι που έχουν επιλέξει να ερμηνεύσουν την επιστολή αυτή κατά το δοκούν, επειδή έχουν την ανάγκη να πιστέψουν σε έναν Θεό. Η ίδια η Θεοσοφική Εταιρεία δεν έχει πάρει καμία επίσημη θέση, αποδεχόμενη ή απορρίπτοντας τις θέσεις που εκφράζονται μέσα σε αυτήν, σεβόμενη - όπως άλλωστε και οι υπεύθυνοι για την ύλη αυτού του περιοδικού - το δικαίωμα της ελευθερίας σκέψης και πίστης κάθε ανθρώπου.

(β) Οι Μαχάτμας ποτέ δεν αρνήθηκαν την ύπαρξη του πνεύματος. Στην επιστολή Νο 90 για παράδειγμα, αναφέρεται το εξής: ποτέ δεν πέρασε από το μυαλό μου η ιδέα ότι η ύλη και το πνεύμα είναι εντελώς ξεχωριστά και αιώνια... γιατί μία από τις θεμελιώδεις διδασκαλίες του αποκρυφισμού είναι ότι τα δύο είναι ένα... και είναι ξεχωριστά μόνο κάτά την αντίστοιχη εκδήλωσή τους.

(γ) Παρουσιάζουμε αυτή την επιστολή για την ιστορική και φιλοσοφική τηςσημασία, και ελπίζουμε ότι, μαζί με τις υπόλοιπες που θα  αρουσιαστούν σε επόμενα τεύχη, θα αποτελέσουν το έναυσμα για μελέτη και έρευνα χωρίς προκαταλήψεις και δογματισμούς.

 


 

Μεταφέρθηκε από ένα αντίγραφο των χειρογράφων του Κου. Σίννεττ (1) -- Ed. Το άρθρο του Χιούμ (2) εμφανίστηκε στο Theosophist του Νοεμβρίου.ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ (ΣΥΝΤΟΜΕΥΜΕΝΕΣ) ΤΟΥ ΚΟΥΤ ΧΟΥΜΙ ΣΕ ΕΝΑ "ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ" ΤΟΥ ΧΙΟΥΜ ΜΕ ΤΙΤΛΟ «ΘΕΟΣ», ΜΕ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΕΙΧΕ ΤΗΝ ΠΡΟΘΕΣΗ ΝΑ ΠΡΟΛΟΓΙΣΕΙ ΜΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΑΠΟΚΡΥΦΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ. Παραλήφθηκε στη Σίμλα (3), 28 Σεπτεμβρίου του 1882.


Hume

Ούτε η φιλοσοφία μας, ούτε εμείς οι ίδιοι, πιστεύουμε σε έναν θεό, τουλάχιστον όχι σε έναν, του οποίου η αντωνυμία απαιτεί κεφαλαίο γράμμα. Η φιλοσοφία μας εμπίπτει στον ορισμό του Χομπς (4). Είναι, κατ’ εξοχήν, η επιστήμη των αποτελεσμάτων που έχουν οι αιτίες και των αιτιών που δημιουργούνται από τα αποτελέσματα, και αφού είναι επίσης η επιστήμη των πραγμάτων που αντλούνται από την πρώτη αρχή, όπως την ορίζει ο Μπέικον (5), πριν παραδεχτούμε οποιαδήποτε τέτοια αρχή πρέπει να την γνωρίζουμε, και δεν έχουμε κανένα δικαίωμα να παραδεχτούμε, ούτε καν την πιθανότητά της. Η επεξήγησή σας, συνολικά, βασίζεται σε μία και μοναδική παραδοχή που έγινε απλά για χάρη του διαλόγου, τον περασμένο Οκτώβριο. Ειπώθηκε ότι η γνώση μας περιοριζόταν στο δικό μας ηλιακό σύστημα: συνεπώς, σαν φιλόσοφοι που επιθυμούσαμε να παραμένουμε αντάξιοι του τίτλου, δεν θα μπορούσαμε, ούτε να αρνηθούμε, ούτε να επιβεβαιώσουμε την ύπαρξη, αυτού που αποκαλούσατε ως υπέρτατο, παντοδύναμο, ευφυές ον, κάποιου είδους πέραν των ορίων εκείνου του ηλιακού συστήματος. Αλλά, ακόμα και αν μία τέτοια ύπαρξη δεν είναι παντελώς αδύνατη, αν η ομοιομορφία των νόμων της φύσης δεν σπάζει σε εκείνα τα όρια, υποστηρίζουμε ότι είναι άκρως εξωπραγματική. Παρ’ όλα αυτά, αρνούμαστε με τον πιο εμφατικό τρόπο, την θέση του αγνωστικισμού προς αυτή την κατεύθυνση, και όσον αφορά το ηλιακό σύστημα. Η διδασκαλία μας δεν γνωρίζει συμβιβασμούς. Ή επιβεβαιώνει, ή αρνείται, γιατί ποτέ δεν διδάσκει, παρά μόνον αυτά που γνωρίζει ότι είναι η αλήθεια. Έτσι, σαν φιλόσοφοι αρνούμαστε τον θεό. Γνωρίζουμε ότι υπάρχουν πλανητικές και άλλες πνευματικές ζωές, και γνωρίζουμε ότι στο σύστημά μας δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως ο θεός, είτε προσωποποιημένος, είτε απρόσωπος. Το παραβράχμαν (6) δεν είναι ένας θεός, αλλά ένας απόλυτος, αμετάβλητος νόμος, και ο ίσβαρ [σημ. μετ.: υπέρτατος ρυθμιστής] είναι το αποτέλεσμα της αβίντια [σημ. μετ.: άγνοια] και της μάγια [σημ. μετ.: πλάνη], άγνοια βασισμένη επάνω στην μεγάλη αυταπάτη. Η λέξη «θεός» εφευρέθηκε για να καθορίσει την άγνωστη αιτία εκείνων των αποτελεσμάτων, που ο άνθρωπος, είτε θαύμαζε, είτε φοβόταν, χωρίς να τα καταλαβαίνει, και αφού αξιώνουμε ότι είμαστε ικανοί να αποδείξουμε ότι αξιώνουμε, με άλλα λόγια, την γνώση αυτού του αίτιου και των αιτιατών, είμαστε σε θέση να υποστηρίξουμε ότι δεν υπάρχει θεός ή θεοί πίσω από αυτά.

Η ιδέα του θεού δεν είναι μία έμφυτη έννοια αλλά μία που έχει αποκτηθεί, και δεν έχουμε παρά μόνον ένα κοινό πράγμα με τις θεολογίες - αποκαλύπτουμε το άπειρο. Αλλά καθώς σε όλα τα φαινόμενα που εκπορεύονται από το άπειρο και απεριόριστο διάστημα, εμείς προσδίδουμε διάρκεια και κίνηση, υλική, φυσική, λογική και γνωστή (τουλάχιστον σε εμάς) αιτία, οι θεϊστές τους προσδίδουν πνευματικές, υπερ-φυσικές και ακατάληπτες και άγνωστες αιτίες. Ο θεός των θεολόγων είναι απλά μία φανταστική δύναμη, un loup garou (7), όπως ο Ντ’ Όλμπαχ (8) το εξέφρασε – μία δύναμη που δεν έχει εκδηλωθεί ποτέ. Ο πρωταρχικός μας σκοπός είναι να3 απελευθερώσουμε την ανθρωπότητα από αυτόν τον εφιάλτη, να διδάξουμε στον άνθρωπο χρηστοήθεια για το δικό του καλό, και να βαδίζει στη ζωή βασιζόμενος στον ίδιο του τον εαυτό, αντί να στηρίζεται σε ένα θεολογικό δεκανίκι, το οποίο για αμέτρητους αιώνες ήταν η απόλυτη αιτία για σχεδόν κάθε ανθρώπινη δυστυχία. Πανθεϊστές μπορεί να αποκαλεστούμε – αγνωστικιστές ΠΟΤΕ. Εάν οι άνθρωποι είναι διατεθειμένοι να αποδεχτούν και να θεωρήσουν ως θεό, την ΜΙΑ ΖΩΗ μας, αμετάβλητη και ασυναίσθητη στην αιωνιότητά της, μπορούν να το κάνουν και κατ’ αυτό τον τρόπο να διατηρήσουν μία ακόμα γιγάντια ακυρολογία. Αλλά τότε, θα πρέπει να πουν μαζί με τον Σπινόζα (9) ότι δεν υπάρχει και ότι δεν μπορούμε να διανοηθούμε καμία άλλη υπόσταση, παρά τον θεό• ή όπως αυτός ο διάσημος και ατυχής φιλόσοφος (σημ. μετ.: ο Σπινόζα) λέει στην 14η εισήγησή του, praeter Deum nulla dari neque concepi potest substantia (σημ. μετ.: καμία υπόσταση εκτός του Θεού δεν μπορεί να υπάρχει ή να συλληφθεί) - και έτσι να γίνουν πανθεϊστές… ποιος άλλος, παρά ένας θεολόγος, γαλουχημένος στο μυστήριο και στον πιο παράλογο υπερ-νατουραλισμό, μπορεί κατ’ ανάγκη να φανταστεί ένα αυθύπαρκτο ον, άπειρο και πανταχού παρόν, έξω από το εκδηλωμένο απέραντο σύμπαν. Η λέξη άπειρο δεν είναι, παρά κάτι αρνητικό που αποκλείει την ιδέα των ορίων. Είναι προφανές ότι ένα ον ανεξάρτητο και πανταχού παρόν, δεν μπορεί να περιοριστεί από οτιδήποτε βρίσκεται έξω από το ίδιο• ότι εξωτερικά, δεν μπορεί να υπάρχει τίποτα εκτός από αυτόν τον ίδιο – ούτε καν το απόλυτο κενό• τότε που υπάρχει χώρος για την ύλη; Για αυτό το εκδηλωμένο σύμπαν, ακόμα και αν αυτό είναι περιορισμένο; Εάν ρωτήσουμε τους θεϊστές, είναι ο θεός σας το απόλυτο κενό, χώρος ή ύλη, αυτοί θα απαντήσουν όχι. Και όμως αυτοί υποστηρίζουν ότι ο θεός τους διαπερνά την ύλη ακόμα και αν ο ίδιος δεν είναι ύλη. Όταν μιλάμε για αυτή τη Μία Ζωή μας, επίσης λέμε ότι διαπερνά, ή μάλλον, είναι η ουσία κάθε ατόμου της ύλης• και ότι για τον λόγο αυτό, δεν έχει μόνο αντιστοιχία με την ύλη, αλλά έχει επιπλέον όλες τις ιδιότητές της, κλπ. – ως εκ τούτου είναι υλική, είναι η ίδια η ύλη. Πως μπορεί η ευφυΐα να εκπορευθεί ή να πηγάσει από το μη-ευφυές – ρωτούσατε συνεχώς τον προηγούμενο χρόνο. Πως θα μπορούσε μία υπερβολικά ευφυής ανθρωπότητα, ο άνθρωπος που είναι η κορυφή της λογικής, να εξελιχθεί από τυφλό, στερούμενο ευφυΐας νόμο ή τέτοια δύναμη! Αλλά από τη στιγμή που επιχειρηματολογούμε σε αυτό το θέμα, μπορώ με την σειρά μου να ρωτήσω, πως θα μπορούσαν εκ γενετής ανόητοι, μη-λογικά ζώα, και το υπόλοιπο της «πλάσης» να έχουν δημιουργηθεί ή εξελιχθεί από την απόλυτη Σοφία, εάν η τελευταία είναι ένα σκεπτόμενο ευφυές ον, ο δημιουργός και κυβερνήτης του Σύμπαντος; Πως; Ο Δρ. Κλαρκ (10) στην διερεύνησή του για την απόδειξη της ύπαρξης της θείας φύσης, λέει: «Δεν βλέπει ο Θεός που δημιούργησε το μάτι; Δεν ακούει ο Θεός που δημιούργησε το αυτί;» Αλλά σύμφωνα με αυτή την λογική θα έπρεπε να παραδεχτούν ότι από την στιγμή που δημιουργεί έναν ανόητο, ο θεός είναι ένας ανόητος• ότι αυτός που δημιούργησε τόσα πολλά παράλογα όντα, τόσα πολλά φυσικά και ηθικά τέρατα, πρέπει να είναι ένα παράλογο ον…

…Δεν είμαστε αντβαϊτές (11), αλλά η διδασκαλία μας σεβόμενη την μία ζωή είναι παρόμοια με αυτή ενός αντβαϊτή σε σχέση με το παραβράχμαν. Και κανένας αληθινός, φιλοσοφημένος αντβαϊτής, δεν θα αποκαλέσει ποτέ τον εαυτό του αγνωστικιστή, γιατί γνωρίζει ότι είναι παραβράχμαν και πανομοιότυπος, σε κάθε περίπτωση, με την συμπαντική ζωή και ψυχή – ο μακρόκοσμος είναι ο μικρόκοσμος, και αυτός γνωρίζει ότι δεν υπάρχει κανένας θεός εκτός από τον εαυτό του, κανένας δημιουργός, κανένα ον. Έχοντας ανακαλύψει τη Γνώση δεν μπορούμε να γυρίσουμε τις πλάτες μας και να γίνουμε αγνωστικιστές.

… Εάν παραδεχόμασταν ότι ακόμα και οι υψηλότεροι Ντιάν-Τσοχάνς1 εμπίπτουν σε λάθη εξαιτίας μίας αυταπάτης, τότε δεν θα υπήρχε στην ουσία καμία πραγματικότητα για εμάς και οι απόκρυφες επιστήμες θα ήταν μία τόσο μεγάλη χίμαιρα όσο αυτός ο θεός. Εάν υπάρχει παραλογισμός στο να αρνούμαστε αυτό που δεν γνωρίζουμε, είναι ακόμα πιο εξωφρενικό να του προσδίδουμε άγνωστους νόμους. Σύμφωνα με την λογική, το «τίποτα» είναι εκείνο από το οποίο τα πάντα μπορούν πραγματικά να αποκηρυχθούν και τίποτα δεν μπορεί πραγματικά να επιβεβαιωθεί. Η ιδέα, επομένως, είτε ενός πεπερασμένου, είτε ενός άπειρου τίποτα, είναι μία αντίφαση όρων. Και όμως, σύμφωνα με τους θεολόγους «ο Θεός, το αυθύπαρκτο ον, είναι ένα πολύ απλό, αμετάβλητο, αδιάφθορο ον• χωρίς μέλη, μορφή, κίνηση, διαιρετότητα, ή άλλες τέτοιες ιδιότητες όπως αυτές που βρίσκουμε στην ύλη. Γιατί όλα, αυτού του είδους τα πράγματα, ξεκάθαρα και αναγκαστικά υποδηλώνουν το πεπερασμένο στην ίδια τους την έννοια και είναι ολότελα αντιφατικά με την απόλυτη απεραντοσύνη.» Για αυτό τον λόγο, από τον θεό που λατρεύεται τον 19ο αιώνα, απουσιάζει κάθε ιδιότητα επάνω στην οποία ο ανθρώπινος νους είναι ικανός να ασκήσει οποιαδήποτε κρίση. Αυτό ουσιαστικά, δεν είναι παρά ένα ον από το οποίο δεν μπορούν να βεβαιώσουν τίποτα που να μην αντικρούεται άμεσα. Η ίδια η βίβλος τους, η αποκάλυψή τους, καταστρέφει όλες τις ηθικές τελειότητες με τις οποίες τον περιλούζουν, εκτός και αν, πραγματικά, αποκαλούν τελειότητες εκείνες τις ιδιότητες που ο τρόπος σκέψης και η κοινή λογική κάθε άλλου ανθρώπου, αποκαλούν ατέλειες, απεχθείς φαυλότητες και κτηνώδη μοχθηρία. Φτάνει πια, αυτός που διαβάζει τις αρχαίες γραφές, ακόμα και εκείνες που είναι γραμμένες για τις προληπτικές μάζες, δεν θα μπορέσει να βρει σε αυτές έναν δαίμονα τόσο εκδικητικό, άδικο, τόσο βάναυσο και τόσο χαζό, όσο τον ουράνιο τύραννο, στον οποίο οι χριστιανοί παρέχουν αφειδώς τη δουλική τους λατρεία και στον οποίο οι θεολόγοι τους συσσωρεύουν εκείνες τις τελειότητες που είναι ανακόλουθες σε κάθε σελίδα της βίβλου τους. Αληθινά και γνήσια, η θεολογία σας έχει δημιουργήσει τον θεό της μόνο για να τον ρημάξει σε κομμάτια. Η εκκλησία σας είναι ο μυθικός Κρόνος που γεννά τα παιδιά του μόνο για να τα καταβροχθίζει.

(Ο Συμπαντικός Νους) – Μερικοί στοχασμοί και επιχειρήματα που θα έπρεπε να υποστηρίζουν κάθε νέα ιδέα - για παράδειγμα, είμαστε σίγουροι ότι θα επιτιμηθούμε για τις παρακάτω προφανείς αντιφάσεις. (12) Αρνούμαστε την ύπαρξη ενός σκεπτόμενου, ενσυνείδητου θεού, με το σκεπτικό ότι ένας τέτοιος θεός πρέπει, είτε να είναι καθορισμένος, οριοθετημένος και υποκείμενος σε αλλαγή, άρα όχι άπειρος, είτε (2) αν παρουσιάζεται σε εμάς ως ένα αιώνιο, αμετάβλητο και ανεξάρτητο ον, χωρίς ούτε ένα μόριο ύλης επάνω του, τότε απαντούμε ότι δεν είναι ον αλλά μία αμετάβλητη τυφλή αρχή, ένας νόμος. Παρ’ όλα αυτά, θα πουν, πιστεύουμε στους Ντυάνς, ή στις Πλανητικές Δυνάμεις («πνεύματα» επίσης), και τους επιχορηγούμε με έναν παγκόσμιο νου, και αυτό πρέπει να εξηγηθεί. 

Οι αιτιάσεις μας μπορούν να συνοψιστούν σύντομα κατ’ αυτό τον τρόπο: 

(1) Αρνούμαστε το παράλογο θεώρημα ότι μπορεί να υπάρχουν, ακόμα και σε ένα απεριόριστο και αιώνιο σύμπαν – δύο άπειρες, αιώνιες και πανταχού παρούσες υπάρξεις.

(2) Η ύλη που γνωρίζουμε είναι αιώνια, με άλλα λόγια, αυτή που δεν έχει απαρχή (α) γιατί η ύλη είναι η ίδια η Φύση (β) γιατί αυτό που δεν μπορεί να αυτο-εξολοθρευθεί και είναι άφθαρτο, υπάρχει αναγκαστικά – και έτσι, δεν μπορεί να αρχίσει να υπάρχει, ούτε να πάψει να υπάρχει (γ) γιατί η συσσωρευμένη εμπειρία των αμέτρητων αιώνων και αυτή της θετικής επιστήμης, μας έδειξε την ύλη (ή φύση) να ενεργεί μέσω της δικής της αλλόκοτης ενέργειας, της οποίας ούτε ένα άτομο δεν βρίσκεται ποτέ σε απόλυτη κατάσταση ανάπαυσης, και έτσι πρέπει πάντοτε να υπήρχε• με άλλα λόγια, οι υλικές της μορφές πάντα αλλάζουν, οι συνδυασμοί και οι ιδιότητες, αλλά οι αρχές και τα στοιχεία της είναι απόλυτα άφθαρτα. 

(3) Όσο για τον θεό – από τη στιγμή που κανένας δεν τον ή το έχει δει ποτέ – εκτός και αν αυτός ή αυτό είναι η ίδια η ουσία και φύση αυτής της απεριόριστης αιώνιας ύλης, η ενέργεια και η κίνησή της, δεν μπορούμε να τον θεωρήσουμε, ούτε ως αιώνιο ή άπειρο ή ακόμα και αυθύπαρκτο. Αρνούμαστε να παραδεχτούμε ένα ον ή μία ύπαρξη για την οποία δεν γνωρίζουμε απολύτως τίποτα• γιατί (α) δεν υπάρχει χώρος για αυτόν στη παρουσία αυτής της ύλης, της οποίας τις αναμφισβήτητες ιδιότητες και ποιότητες γνωρίζουμε απολύτως καλά (β) γιατί αν αυτός ή αυτό δεν είναι παρά ένα μέρος αυτής της ύλης, είναι γελοίο να υποστηρίζουμε ότι είναι η κινητήρια δύναμη και ο κυβερνήτης αυτού του οποίου αποτελεί εξαρτημένο κομμάτι και (γ) γιατί αν μας πουν ότι ο θεός είναι ένα αυθύπαρκτο, αγνό πνεύμα, ανεξάρτητο από την ύλη – μια υπερ-κοσμική θεότητα, απαντούμε ότι παραδεχόμενοι ακόμα και την πιθανότητα μιας τέτοιας απιθανότητας, με άλλα λόγια, την ύπαρξή του, το γεγονός είναι ότι ένα καθαρά άυλο πνεύμα δεν μπορεί να είναι ένας ευφυής, ενσυνείδητος κυβερνήτης, ούτε μπορεί να έχει οποιαδήποτε από τα χαρακτηριστικά που του απονέμονται από την θεολογία, και έτσι ένας τέτοιος θεός γίνεται για ακόμα μία φορά, τίποτα άλλο, παρά μία τυφλή δύναμη. Η ευφυΐα, έτσι όπως βρίσκεται στους Ντιάν-Τσοχάν μας, είναι μια ικανότητα που μπορεί να ανήκει μόνο σε οργανωμένο ή κινούμενο ον – όσο αστάθμητα ή σχετικά αόρατα κι αν είναι τα υλικά των οργανισμών τους. Η ευφυΐα απαιτεί την αναγκαιότητα της σκέψης• για να σκεφτεί κάποιος πρέπει να έχει ιδέες• οι ιδέες προϋποθέτουν αισθήσεις που είναι φυσική ύλη, και πως μπορεί οτιδήποτε υλικό να ανήκει σε καθαρό πνεύμα; Εάν γίνει ένσταση με το ότι η σκέψη δεν μπορεί να είναι χαρακτηριστικό της ύλης, θα ρωτήσουμε για ποιο λόγο;

6Πρέπει να έχουμε μία αναντίρρητη απόδειξη για αυτή την εικασία, πριν να μπορέσουμε να την αποδεχτούμε. Από τον θεολόγο θα ζητούσαμε να μάθουμε τι υπήρχε εκεί για να εμποδίσει τον θεό του, αφού είναι ο φερόμενος ως δημιουργός των πάντων – να επιχορηγήσει την ύλη με την ικανότητα της σκέψης• και όταν αυτό απαντηθεί με το προφανές, δεν τον ευχαριστούσε να κάνει κάτι τέτοιο, ότι αυτό είναι ένα μυστήριο, όπως και αδύνατο, τότε θα επιμέναμε να μας πει, γιατί θα ήταν περισσότερο απίθανο για την ύλη να παρήγαγε πνεύμα και σκέψη, από ότι για το πνεύμα ή την σκέψη ή τον θεό να παρήγαγε και να δημιουργούσε ύλη.

Δεν σκύβουμε τα κεφάλια μας στη σκόνη, μπροστά στο μυστήριο του νου – γιατί το έχουμε επιλύσει αιώνες πριν. Απορρίπτοντας με περιφρόνηση την θεϊστική θεωρία, απορρίπτουμε, το ίδιο, την θεωρία του αυτόματου, διδάσκοντας ότι οι καταστάσεις της συνείδησης παράγονται από το πρόσταγμα των μορίων του εγκεφάλου• και αισθανόμαστε, αντίστοιχα ελάχιστο σεβασμό για εκείνη την άλλη υπόθεση – την παραγωγή της μοριακής κίνησης από την συνείδηση. Τότε σε τι πιστεύουμε; Λοιπόν, πιστεύουμε στο περιγέλαστο φλογιστόν (13) (δείτε το άρθρο «Τι είναι δύναμη και τι είναι ύλη;» The Theosophist, Σεπτέμβριος), και σε αυτό που μερικοί φυσικοί φιλόσοφοι θα αποκαλούσαν nisus (14), την αδιάκοπη αλλά τελείως ανεπαίσθητη (με τις συνήθεις αισθήσεις) κίνηση ή τις δράσεις ενός σώματος πάνω σε ένα άλλο – τους παλμούς της αδρανούς ύλης – αυτό είναι η ζωή. Τα σώματα των Πλανητικών πνευμάτων δημιουργούνται από αυτό που ο Πρίστλεϊ (15) και άλλοι αποκαλούν Φλογιστόν και για το οποίο εμείς έχουμε ένα άλλο όνομα – αυτή η ουσία στο υψηλότερο έβδομο πεδίο της διαμορφώνει εκείνη την ύλη, από την οποία απαρτίζονται οι οργανισμοί των υψηλότερων και αγνότερων Ντιάνς και στην χαμηλότερη ή πυκνότερη μορφή της (τόσο απροσδιόριστη και όμως η επιστήμη την αποκαλεί ενέργεια και δύναμη) χρησιμεύει σαν κάλυψη για τις Πλανητικές δυνάμεις του 1ου ή χαμηλότερου βαθμού. Με άλλα λόγια πιστεύουμε στην ΥΛΗ και μόνο σε αυτή, την ύλη ως ορατή φύση και την ύλη στην αορατότητα της ως τον αόρατο, πανταχού παρόντα, παντοδύναμο Πρωτέα (16) με την ακατάπαυστη κίνησή του που είναι η ζωή του, και την οποία η φύση ανασύρει από μέσα της αφού είναι η μεγάλη ολότητα έξω από την οποία δεν μπορεί να υπάρξει τίποτα. Γιατί, όπως ο Μπίλφινγκερ (17) ειλικρινά διαβεβαιώνει «η κίνηση είναι ένας τρόπος ύπαρξης που αναγκαστικά ρέει από την ουσία της ύλης• ότι η ύλη κινείται με τις δικές της παράξενες ενέργειες• ότι η κίνησή της οφείλεται στην δύναμη που είναι έμφυτη μέσα της• ότι η ποικιλία της κίνησης και τα φαινόμενα που προκύπτουν απορρέουν από την ποικιλομορφία των χαρακτηριστικών, των ιδιοτήτων και των συνδυασμών που αρχικά υπάρχουν στην πρωτόγονη ύλη» από την οποία η φύση είναι η συνάθροιση και για την οποία η επιστήμη σας γνωρίζει λιγότερα από όσα ένας από τους Θιβετάνους οδηγούς Γιακ της μεταφυσικής του Καντ.

Συνεπώς η ύπαρξη της ύλης είναι ένα γεγονός• η ύπαρξη της κίνησης είναι ένα άλλο γεγονός, η αυθυπαρξία τους και η παντοτινότητά τους ή η αφθαρσία τους είναι ένα τρίτο γεγονός. Και η ιδέα του αγνού πνεύματος ως ένα Ον ή μία Ύπαρξη – δώστε οποιοδήποτε όνομα εσείς θέλετε – είναι μία χίμαιρα, ένας γιγάντιος παραλογισμός. 

7Οι ιδέες μας για το Κακό. Το Κακό δεν υπάρχει από μόνο του και δεν είναι, παρά η απουσία του καλού και δεν υπάρχει, παρά για αυτόν που έγινε θύμα του. Εκπορεύεται από δύο αιτίες και δεν είναι ένα αυτόνομο αποτέλεσμα στη φύση περισσότερο από ότι είναι το καλό. Η φύση στερείται καλοσύνης ή μοχθηρίας• ακολουθεί μόνον αμετάβλητους νόμους, είτε όταν δίνει ζωή και χαρά, είτε όταν στέλνει βάσανα [και] θάνατο, και καταστρέφει οτιδήποτε έχει δημιουργήσει. Η φύση έχει ένα αντίδοτο για κάθε δηλητήριο και οι νόμοι της μία ανταπόδοση για κάθε βάσανο. Μία πεταλούδα που καταβροχθίζεται από ένα πουλί γίνεται το πουλί, και το μικρό πουλί που σκοτώνεται από ένα ζώο προωθείται σε μία υψηλότερη μορφή. Είναι ο τυφλός νόμος της αναγκαιότητας και η αιώνια δομή των πραγμάτων, συνεπώς δεν μπορεί να αποκαλείται ως το Κακό στη Φύση. Το πραγματικό κακό εκπορεύεται από την ανθρώπινη διάνοια και η προέλευσή του εδράζει ολοκληρωτικά στην συλλογιστική του ανθρώπου που διαχωρίζει τον εαυτό του από την Φύση. Η ανθρωπότητα λοιπόν, και μόνον αυτή, είναι η αληθινή πηγή του κακού. Το κακό είναι η υπερβολή του καλού, ο απόγονος του ανθρώπινου εγωισμού και της απληστίας. Σκεφτείτε σε βάθος και θα ανακαλύψετε ότι εκτός του θανάτου – ο οποίος δεν είναι κακό, αλλά αναγκαίος νόμος και ατυχήματα που πάντα θα παίρνουν την ανταπόδοσή τους σε μία μελλοντική ζωή – η προέλευση κάθε κακού, μικρού ή μεγάλου, βρίσκεται στην ανθρώπινη δράση, στον άνθρωπο του οποίου η διάνοια τον καθιστά ως τον έναν ελεύθερο παράγοντα στη Φύση. Δεν είναι η φύση που δημιουργεί ασθένειες, αλλά ο άνθρωπος. Η αποστολή του τελευταίου και το πεπρωμένο του στην οικονομία της φύσης, είναι να πεθάνει τον φυσικό του θάνατο, προερχόμενο από μεγάλη ηλικία• εκτός του ατυχήματος, ούτε ένα άγριο, ούτε ένα ελεύθερο ζώο πεθαίνει από ασθένεια. Η τροφή, οι ερωτικές σχέσεις, το ποτό, είναι όλα φυσικές αναγκαιότητες της ζωής• όμως, η υπερβολή σε αυτές φέρνει ασθένεια, δυστυχία, πνευματικά και φυσικά βάσανα, με τα τελευταία να μεταφέρονται ως τα μεγαλύτερα κακά στις μελλοντικές γενεές, στους απόγονους των δραστών. Η φιλοδοξία, ο πόθος για εξασφάλιση ευτυχίας και άνεσης για αυτούς που αγαπάμε με την απόκτηση προνομίων και πλούτου, είναι αξιέπαινα φυσικά συναισθήματα, αλλά όταν μετατρέπουν τον άνθρωπο σε έναν φιλόδοξο, άσπλαχνο τύραννο, έναν φιλάργυρο, έναν ιδιοτελή εγωκεντρικό, επιφέρουν ανείπωτη δυστυχία σε εκείνους γύρω του• τόσο σε λαούς, όσο και σε άτομα. Όλα αυτά τότε – τροφή, πλούτος, φιλοδοξία, και χίλια άλλα πράγματα που πρέπει να μην κατονομάσουμε, γίνονται η πηγή και αιτία του κακού, είτε μέσα στην αφθονία τους, είτε μέσω της απουσίας τους. Γίνε ένας λαίμαργος, ένας ασελγής, ένας τύραννος, και γίνεσαι ο δημιουργός των ασθενειών, του ανθρώπινου πόνου και δυστυχίας. Τα στερείσαι όλα αυτά και λιμοκτονείς, περιφρονείσαι σαν να είσαι ο κανένας και η πλειονότητα του κοπαδιού, οι συνάνθρωποί σου, σε κάνουν να υποφέρεις για όλη σου τη ζωή. Επομένως, δεν είναι ούτε η φύση, ούτε μια φανταστική θεότητα που πρέπει να κατηγορηθεί, αλλά η ανθρώπινη φύση που έγινε ελεεινή από ιδιο τέλεια. Σκεφτείτε καλά αυτές τις λίγες λέξεις• υπολογίστε κάθε αιτία του κακού που μπορείτε να σκεφθείτε και ανιχνεύστε την προέλευσή της, και θα έχετε επιλύσει το ένα-τρίτο του προβλήματος του κακού. Και τώρα, αφού είπα όσα όφειλα για τα κακά που είναι φυσικά και δεν μπορούν να αποφευχθούν, - και είναι τόσο λίγα αυτά που προκαλώ όλο το πλήθος των μεταφυσικών της Δύσης να τα αποκαλέσουν κακά ή να τα αποδώσουν απευθείας σε μία αυτεξούσια αιτία – θα καταδείξω την μεγαλύτερη, την πρωτεύουσα αιτία για σχεδόν τα δύο τρίτα των κακών που καταδιώκουν την ανθρωπότητα, από τότε ακόμα που αυτή η αιτία έγινε μία δύναμη.

Είναι η θρησκεία σε οποιαδήποτε μορφή και σε οποιοδήποτε έθνος. Είναι η ιερατική κάστα, τα ιερατεία και οι εκκλησίες• είναι σε αυτές τις ψευδαισθήσεις στις οποίες ο άνθρωπος προστρέχει ως ιερές, που πρέπει να ψάξει να βρει την πηγή αυτού του πλήθους των κακών που είναι η μεγάλη κατάρα της ανθρωπότητας και που σχεδόν κατακυριεύει τους ανθρώπους. Η άγνοια δημιούργησε θεούς και η πανουργία εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία. Κοιτάξτε στην Ινδία, κοιτάξτε στον χριστιανικό κόσμο και το Ισλάμ, στον Ιουδαϊσμό και τον Φετιχισμό (18). Είναι η απάτη των ιερέων που κατέστησε αυτούς τους θεούς τόσο τρομερούς για τον άνθρωπο• είναι η θρησκεία που τον κάνει έναν ιδιοτελή μισαλλόδοξο, έναν φανατικό που μισεί όση από την ανθρωπότητα δεν ανήκει στην σέκτα του, χωρίς να τον καθιστά ούτε καλύτερο, ούτε πιο ηθικό για αυτό. Είναι η πίστη στον θεό και τους θεούς που κάνει τα δύο-τρίτα της ανθρωπότητας σκλάβους μιας χούφτας ανθρώπων που τους εξαπατούν κάτω από το ψεύτικο πρόσχημα ότι θα τους σώσουν. Δεν είναι ο άνθρωπος πάντα έτοιμος να κάνει οποιουδήποτε είδους κακό, εάν του πουν ότι ο θεός του ή οι θεοί του απαιτούν το έγκλημα; Εθελούσιο θύμα ενός φανταστικού θεού, αξιοθρήνητος σκλάβος των πανούργων διακόνων του. Ο Ιρλανδός, ο Ιταλός και ο Σλάβος χωρικός θα λιμοκτονήσει και θα δει την οικογένεια του να λιμοκτονεί και να ξεγυμνώνεται για να ταΐσει τον ιερέα και τον πάπα του. Για δύο χιλιάδες χρόνια η Ινδία αγκομαχά κάτω από το βάρος της κάστας, οι Βραχμάνοι, και μόνον αυτοί, σιτίζονται από τα ελέη της γης, και σήμερα οι ακόλουθοι του Χριστού και αυτοί του Μωάμεθ, κόβουν ο ένας το λαρύγγι του άλλου στο όνομά τους και για το μεγαλείο των αντίστοιχων μύθων τους.

Θυμηθείτε, το σύνολο της ανθρώπινης δυστυχίας δεν θα ελαττωθεί, μέχρι την ημέρα που το καλύτερο κομμάτι της ανθρωπότητας θα καταστρέψει στο όνομα της Αλήθειας, ηθικής και συμπαντικής φιλανθρωπίας, τους
βωμούς των ψεύτικων θεών τους… 


 1. Alfred Percy Sinnett (18.1.1840 – 26.6.1921): Συγγραφέας και Θεόσοφος. Το 1879 μετακόμισε στην Ινδία όπου εξέδωσε την σημαντική καθημερινή εφημερίδα The Pioneer (Ο Πρωτοπόρος). Οι περισσότερες Επιστολές των Μαχάτμας δόθηκαν σε αυτόν και την σύζυγό του.

2. Allan Octavian Hume (6.6.1829 – 31.7.1912): δημόσιος υπάλληλος, πολιτικός μεταρρυθμιστής και ερασιτέχνης ορνιθολόγος στην Βρετανική Ινδία. Εκ των ιδρυτών του Εθνικού Ινδικού Κονγκρέσου, του κόμματος που αργότερα πρωτοστάτησε στο κίνημα για την ανεξαρτησία της Ινδίας. Ο Χιουμ επιθυμούσε να γίνει ένας chela (μαθητής) των Μαχάτμας. Έγραψε άρθρα που εκδόθηκαν στο The Theosophist.

3. Simla: η σημερινή Shimla, πόλη στην Ινδική πολιτεία Χιματσάλ Πραντές, στην βόρειο Ινδία. Τότε θερινή πρωτεύουσα της Βρετανικής Ινδίας. Εκεί είχε το θερινό του σπίτι ο Α.Π. Σίννεττ.

4. Thomas Hobbes (5.4.1588 – 4.12.1679): Άγγλος φιλόσοφος γνωστός για το έργο του στην πολιτική φιλοσοφία. Ήταν υπέρμαχος της απολυταρχίας για τους ηγεμόνες αλλά ανέπτυξε επίσης και τις θεμελιώδεις αρχές της Ευρωπαϊκής φιλελεύθερης σκέψης: το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου, την φυσική ισότητα όλων των ανθρώπων κλπ. Ήταν ένας από τους σημαντικούς ιδρυτές του υλισμού στη φιλοσοφία.

5. Francis Bacon (22.1.1561 – 9.4.1626): 1ος υποκόμης του Σαιν Αλμπάν, Άγγλος φιλόσοφος, πολιτικός, επιστήμονας, δικηγόρος, δικαστής και συγγραφέας. Θεωρείται ο πατέρας του εμπειρισμού.

6. Parabrahman: Όρος που χρησιμοποιείται στην Ινδουιστική θρησκευτική ορολογία για να υποδηλώσει την υπέρτατη, απόλυτη, υπερβατική πραγματικότητα. Το Βράχμαν είναι το απρόσωπο θείο, πέρα από κάθε εκδήλωση σαν Θεϊκή φύση. Κάτι αντίστοιχο σαν σύλληψη υπάρχει σε πολλές μορφές μυστικισμού και Γνωστικισμού.

7. un loup garou (γαλλικά): Λυκάνθρωπος.

8. D'Holbach Βαρόνος, Paul-Henri Thiery, (8.12.1723 – 21.12.1789): Γαλλο-Γερμανός συγγραφέας και φιλόσοφος, εξέχουσα προσωπικότητα της Γαλλικής Διαφώτισης. Είναι ευρύτερα γνωστός για τον αθεϊσμό του και για τα ογκώδη γραπτά του ενάντια στη θρησκεία, με πιο γνωστό από αυτά το Σύστημα της Φύσης (1770).

9. Baruch ή Benedict de Spinoza (24.11.1632 – 21.2.1677): Ολλανδός φιλόσοφος, Πορτογαλο-Εβραϊκής καταγωγής. Σήμερα θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους ορθολογιστές του 17ου αι. που έθεσε τα θεμέλια για τη διαφώτιση του 18ου αι. και την μοντέρνα βιβλική κριτική.

10. John Clarke Δρ. (8.10.1609 – 20.4.1676): γιατρός, Βαπτιστής διάκονος, συνιδρυτής της αποικίας του Rhode Island και δημιουργός του καταστατικού του χάρτη, και σημαντικός υπερασπιστής της θρησκευτικής ελευθερίας στην Αμερική.

11. Advaita (Αντβάιτα): Σανσκριτικός όρος που σημαίνει «μη-δυαδικότητα». Αντβάιτα είναι η κατάσταση της πραγματικότητας, που δεν χαρακτηρίζεται από το ξεχωριστό ή διαχωριστικό εγώ («Εγώ είμαι εγώ και εσύ δεν είσαι εγώ») ακριβώς γιατί το διαχωριστικό εγώ, υπάρχει και λειτουργεί εξαιτίας της δυαδικής πραγματικότητας («Εγώ είμαι εγώ, εσύ είσαι εσύ, ο Θεός είναι ο Θεός»).  

12. Dhyani-chohans: Σανσκριτικός - Θιβετανικός όρος (από το Σανσκριτικό dhyani, διαλογισμός και το Θιβετανικό chohan, άρχοντας, κύριος). Στην θεοσοφική λογοτεχνία, οι dhyani-buddhas είναι οι διανοητικοί αρχιτέκτονες, τα υψηλότερα και πιο πενυματικά όντα του θείου κόσμου. Οι Dhyanichohans, σαν γενικευμένος όρος περιλαμβάνει, και τις υψηλότερες τάξεις - που έχουν έναν ενσυνείδητο, ενεργό ρόλο στον αρχιτεκτονικό ιδεασμό του σύμπαντος-, και τις χαμηλότερες τάξεις, - μερικές από τις οποίες είναι ενσυνείδητες - αλλά στις χαμηλότερες εκπροσωπήσεις που είναι σε - προοδευτικά - φθίνουσα διαβάθμιση.

13. Φλογιστόν: μια ανύπαρκτη ουσία, βασισμένη στην λανθασμένη θεωρία των αβαρών ρευστών, που αναπτύχθηκε το 17ο αιώνα από επιστήμονες της εποχής. Η θεωρία του φλογιστού διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον χημικό Γκέοργκ Σταλ (Georg Ernst Stahl) ο οποίος διαμόρφωσε μία γενική θεωρία που εξηγούσε τα φαινόμενα της καύσης και της οξείδωσης χρησιμοποιώντας την έννοια του φλογιστού. Σύμφωνα με την θεωρία αυτή, όλα τα υλικά που μπορούν να καούν εμπεριέχουν μια ποσότητα από φλογιστόν. Όταν ένα σώμα καίγεται χάνει την ποσότητα του φλογιστού που περιέχει, η οποία περνάει στον αέρα. Αντίστοιχα τα άκαυστα υλικά είναι αυτά που δεν περιέχουν φλογιστό. Τα αβαρή ρευστά θεωρούνταν ουσίες που είχαν φυσικές ιδιότητες αλλά δεν ήταν κανονική ύλη. Τα ρευστά αυτά μπορούσαν να κινηθούν μεταφέροντας τις φυσικές τους ιδιότητες, χωρίς να μεταφέρουν μάζα [Hankins T.L. (1998), Επιστήμη και Διαφωτισμός]. Κατά μια έννοια, αυτή ήταν μια επιστροφή στα αλχημιστικά στοιχεία, αλλά σε αντίθεση με εκείνα,τα αβαρή ρευστά ήταν αυτά που μπορούσαν να υποστούν ποσοτικές μετρήσεις εξελίσσοντας την πειραματική φυσική [Hankins T.L. (1998), Επιστήμη και Διαφωτισμός]. Η επιστήμη φιλοδοξούσε να είναι υλιστική και αυτές οι θεμελιώδεις αρχές χρησίμευαν ως φυσικοί φορείς φαινομένων που δεν μπορούσαν να εξηγηθούν διαφορετικά [Gillispie, C.C. (1986), Στην Κόψη της Αλήθειας: Η εξέλιξη των επιστημονικών ιδεών από το Γαλιλαίο ως τον Einstein].

14. Nisus: (Λατινικά) η φιλότιμη προσπάθεια που καταβάλλεις για να αντιληφθείς έναν απώτερο σκοπό.

15. Joseph Priestley (13.3.1733 – 6.2.1804): θεολόγος του 18ου αιώνα, διαφωνούντας κληρικός, φυσικός φιλόσοφος, εκπαιδευτής, και θεωρητικός πολιτικός που εξέδωσε περισσότρες από 150 εργασίες. Συνήθως του αποδίδεται η ανακάλυψη του οξυγόνου, αφού το είχε απομονώσει σε μία αέρια μορφή, αν και ο Σήλε με τον Λαβουαζιέ παίρνουν την δόξα της ανακάλυψης.

16. Πρωτέας: Στην ελληνική μυθολογία ο Πρωτέας είναι ένας πρώιμος θεός της θάλασσας, του οποίου το όνομα σημαίνει «ο πρώτος» με την έννοια του πρωτόγονου, του αρχέγονου.

17. Georg Bernhard Bilfinger (23.1.1693 – 18.2.1750): Γερμανός φιλόσοφος, μαθηματικός και πολιτικός, γιόςΛουθηρανού ιερέα, που σε νεαρή ηλικία αφοσιώθηκε στη θεολογία, αλλά στη συνέχεια σπούδασε μαθηματικά και φιλοσοφία. Προσπάθησε να συνδέσει τη θεολογία με τη φιλοσοφία.