ΤΣΑΪ + Σκανδιναβικά Δάση - Αφιέρωμα: Στέλιος Ρωμαλιάδης
Επιμέλεια Συνέντευξης Νίκος Φωκάς
Προσπαθώντας να θυμηθώ, πότε ήταν η τελευταία φορά που είχα την τύχη, ακούγοντας μουσική, να κάνω ένα εκστατικό ταξίδι στα δάση του εσώτερου εαυτού μου, και να παρασυρθώ σε μαγικούς θρύλους και μυστικιστικές παραδόσεις, βρήκα τη μνήμη μου να ταξιδεύει, πίσω στα τέλη της δεκαετίας του ΄80, αρχές ΄90, όταν οι Dead Can Dance χάρισαν στην ανθρωπότητα δύο από τις τελειότερες -για εμένα φυσικά- μουσικές συλλογές. Το The Serpent’s Egg (1988) και το Into the Labyrinth (1993). Την αφορμή όμως για να θέσω την μνήμη μου σε αυτή την αναδρομική δοκιμασία, μου την έδωσαν οι Lüüp, με την μουσική τους συλλογή distress signal code, δημιούργημα ενός Έλληνα μουσικού, που στην πορεία του χρόνου είχα την ευτυχία να γνωρίσω ακόμα καλύτερα, από κοντά, και να καταλάβω έτσι ότι ο Στέλιος Ρωμαλιάδης, περί ου ο λόγος, έχει κάνει τα εσωτερικά ταξίδια σε αυτές τις μυστικιστικές περιοχές, καθημερινές διαδρομές. Το όχημα που χρησιμοποιεί είναι η μουσική του. Στο τιμόνι το μαγικό του φλάουτο και συνοδηγοί στις δημιουργίες του καλλιτέχνες-κοσμήματα για τον μουσικό χώρο.
Ακούστε με!... Κάθε φορά που αισθάνεστε τον εαυτό σας στριμωγμένο στη γωνιά της καθημερινότητας να δέχεται γροθιές στο στομάχι από το στρες, κάτι τέτοιο, σαν το distress signal code του Στέλιου και των Lüüp, μπορεί να σας ταξιδέψει μακριά από εκεί και να σας βγάλει σε δρόμους παραμυθένιους, όπου παιδιά πάλι, θα τρέχετε στα δάση και θα αισθάνεστε νεράιδες και ξωτικά να σας κυνηγούν. Αν μάλιστα τυχαίνει να έχετε και παιδιά, τότε αυτή είναι μια πραγματική ευκαιρία για να ακούσουν και να καταλάβουν ποια είναι η πραγματικήμουσική-τέχνη που αγγίζει τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου περισσότερο από κάθε άλλη. Ίσως μάθουν έτσι, να εκτιμούν την ποιοτική μουσική έκφραση και να μπορέσουμε στο μέλλον να αναπνεύσουμε απαλλαγμένοι από το καθημερινό τσιφτετέλι που σερβίρουν στο πιθηκόμορφο (ζητώ συγγνώμη από τους συμπαθείς πιθήκους) μουσικό κοινό που μας περιτριγυρίζει.
Την αποστολή για την γνωριμία σας με τον Στέλιο, μέσω μίας αποκλειστικής συνέντευξης για το περιοδικό ΥΠΑΤΙΑ, ανέλαβε να φέρει σε πέρας ένας καλός φίλος, αδελφός και επίσης εξαίρετος μουσικός, ο Νίκος Φωκάς. Συνέντευξη;... Θα μπορούσε κανείς νατην πει και έτσι. Το σίγουρο είναι ότι ο Νίκος Φωκάς και ο Στέλιος Ρωμαλιάδης απολαμβάνουν ένα Earl Grey και συζητούν για μουσική και... αρκτικά οράματα!
Γιώργος Γεωργιάδης
Φυσικά δεν θα μπορούσα ποτέ να ολοκληρώσω το εγχείρημα χωρίς τη βοήθεια άλλων μουσικών! Τα περισσότερα κομμάτια του distress signal code αποτελούν συνεργασία με τους μουσικούς που συμμετέχουν και μάλιστα πολλά από αυτά κατέληξαν να είναι αποτέλεσμα περισσότερο των καλεσμένων! Είναι όλοι μουσικοί και συνθέτες που θαυμάζω απεριόριστα και φυσικά η διαφορετική προσωπικότητα του καθενός έδωσε διαφορετικά στοιχεία στο άλμπουμ όπως καιη διαφορετική αισθητική προσέγγισή τους με βοήθησε στο να δω και τη δική μου μουσική με καινούργιο τρόπο.
[Ηχος παράθυρου που κλείνει, σπάζοντας ταυτόχρονα τον πάγο που έχει ήδη πιάσει... ο ήλιος διακρίνεται πολύ θαμπά μέσα από τα σκοτεινά σύννεφα].
Ακούγεστε γενναιόδωρος ως προς τη συνεισφορά των υπολοίπων. Πέρα από τους Έλληνες μουσικούς, θα ήθελα να μας αποκαλύψετε κάποια πράγματα σχετικά με τιςσυμμετοχές του David Jackson και της Lisa Isaksson, που μου φαίνεται πως αποτέλεσαν και τα κλειδιά για την εξέλιξη της μορφής του άλμπουμ. Μπορώ να έχω ενα snus;
Ευχαρίστως... Πάρτε ένα snus με πούρο... Το κρατάω για ειδικές περιπτώσεις... Μισό λεπτό να χαμηλώσω τον Henriksen...
Η συνεργασία με τον κ. Jackson προέκυψε από ένα ανέλπιδο e-mail που του έστειλα όταν ξεκίνησα το άλμπουμ προτείνοντάς του μια συνεργασία και φυσικά περιμένοντας, στην καλύτερη των περιπτώσεων, κάποια συμβουλή του για τα κομμάτια μου... Η απάντηση όμως ήταν σοκαριστικά καταφατική! Ο κ. Jackson είναι μια σπάνια περίπτωση μουσικού που ενδιαφέρεται συνεχώς για νέα πράγματα, είναι ανοιχτός στον πειραματισμό με νέα μέσα και συγχρόνως πραγματικά γενναιόδωρος ώστε να θέλει να συνεργαστεί με νέους μουσικούς. Η δουλειά του αποτελεί για μένα κάτι σαν Ευαγγέλιο ως προς τη χρήση ενός πνευστού οργάνου στη μουσική.
Η συνεργασία με την Διδα Isaksson προέκυψε μέσω του διαδικτύου (myspace). Εντελώς τυχαία ανακάλυψα τη μουσική της και πραγματικά εντυπωσιάστηκα και από τη φωνή της αλλά και από τις συνθέσεις της. Είναι πιστεύω από τις καλύτερες νέες φωνές στο χώρο της folk και acid folk (ταμπέλες ενδεικτικές και όχι καθοριστικές του ύφους της). Με ενδιαφέρει η νέα σχέση των μουσικών - πλέον μπορούν να γράψουν μαζί μουσική και να αλληλεπιδράσουν και ας βρίσκονται σε διαφορετικές χώρες.
Ευχαριστώ... Ο ήχος του D. Jackson ταυτίστηκε με την πιο δημιουργική περίοδο των Van Der Graaf Generator, ενός από τα πιο αξιόλογα group του "progressive rock", της δεκαετίας του '70. Θεωρείτε,όπως και εγώ, πως τα 70's ήταν καταλυτικά για την εξέλιξη της μουσικής ως φόρμας αλλά και ως ήχου; Μπορείτε να μας δώσετε ενα στίγμα των κυριότερων ρευμάτων ή μουσικών που σας έχουν επηρρεάσει;
Φυσικά και θεωρώ ότι στα 70's και ιδιαίτερα στη λεγόμενη "progressive rock" σκηνή, η μουσική pop φόρμα του "3λεπτου τραγουδιού" άλλαξε ριζικά όπως φυσικά και τα δεδομένα για τον ήχο. Το σημαντικό της εποχής είναι ότι τα συγκροτήματα που άρχισαν να διαμορφώνουν αυτόν τον ήχο ήθελαν να πάνε τη μουσική παραπέρα, να πειραματιστούν με νέα δεδομένα πατώντας πάνω στην παράδοση που είχε δημιουργηθεί, φτιάχνοντας έτσι μια νέα παράδοση. Δεν ξέρω αν οι επιρροές μου ενδιαφέρουν τους αναγνώστες μας, αλλά θα μπορούσα να πω μερικές: κλασσική μουσική, progressive rock, ambient, kraut rock,Rock in Opposition, Σκανδιναβική folk.
ΑΑΑ! να κατεβάσω το τσουκάλι από τη φωτιά, δεν θέλω να βράσει το νερό μου για το τσάι... Εarl grey παρακαλώ με λίγο τζίντζερ...
Τώρα που αναφέρατε την ambient και το Kraut rock, είδη εξόχως αυτοσχεδιαστικά, σκέφτομαι πως η πρακτική του αυτοσχεδιασμού, μπορεί να επιφέρει δραματικές αλλαγές στην συνείδηση του μουσικού. Ξεκινά με το αβέβαιο της έκβασης αλλά αν κατακτηθεί ένα κοινός τόπος «ασέλγησης», αποκτά μια δική του δυναμική, κατά πολύ μεγαλύτερη από τις επιμέρους δυναμικές των δημιουργών. Ένα κοινό εσωτερικό βύθισμα, που μετουσιώνεται εξωτερικά.
Πιστεύω πως ισχύει το ίδιο και στη Τελετουργική Μαγεία. Το Τελετουργικό έχει στόχο τη κατανόηση από τη πλευρά του Μάγου, του ενιαίου, της συνέχειας, του εσωτερικού και του εξωτερικού του κόσμου. Του υποκειμενικού και του αντικειμενικού. Θα θέλατε να μας μεταφέρετε στην ατμόσφαιρα των αυτοσχεδιασμών με τον D. Jackson;
[ευκαιρία για αλλαγη cd -Jon Hassell / Last night the moon... & αλλαγή snus].
Θα συμφωνήσω μαζί σας. Με τον αυτοσχεδιασμό έρχεσαι σε μια κατάσταση αλληλεπίδρασης με άλλους μουσικούς σχεδόν ενστικτώδη, λειτουργείς με τρόπο που δεν έχεις χρόνο να επεξεργαστείς, άρα ατά μεγάλο μέρος αντιδράς αυθόρμητα και πολλές φορές απρόσμενα. Ο αυτοσχεδιασμός με τον κο. Jackson είχε μια παραπάνω δυσκολία, καθότι πρόκειται για έναν από τους πιο σημαντικούς μουσικούς για εμένα, και έτσι έπρεπε γρήγορα να ξεπεράσω αυτό το σοκ.... Αλλά πρόκειται επίσης και για ένα θαυμάσιο και ζεστό άνθρωπο, οπότε πραγματικά ένιωσα άνετα και μπορέσαμε να αυτοσχεδιάσουμε μαζί.
Εκτός από τον κο Jackson, έντονη είναι και η συνεισφορά της Lisa απο την Σουηδία. Μου είναι αδύνατο να μην παρατηρήσω την βαθειά «παγανιστική» τεχνοτροπία της.
Και μόνο μια πρώτη ακρόαση του through your woods, είναι αρκετή για να σε φέρει στη μέση ενός ξέφωτου σε κάποιο Σκανδιναβικό δάσος. Θα μας διαφωτίσετε λίγο περισσότερο για τη σχέση με τη Lisa και τη συμπάθεια προς τις Σκανδιναβικές χώρες; Πιστεύετε πως θα πρέπει όλοι να δραπετεύσουμε από την Ελλάδα και να ζητήσουμε «πολιτιστικό άσυλο» στη Σουηδία; Πολλά χρόνια πριν, μου αποκαλύφθηκε ένα μουσικό έργο Σκανδιναβικής προέλευσης, το οποίο με επηρέασε (συνειδητοποιώντας την επιρροή αυτή αρκετά χρόνια αργότερα). Έτσι, πάντα με ενδιέφερε και αυτή η αισθητική πλευρά της μουσικής, αυτή η παράδοση της Σκανδιναβίας που στα αυτιά μου έχει μια αρμονική σχέση με τη φύση. Η Lisa Isaksson αποτελεί ένα παράδειγμα αυτής της αισθητικής, δημιουργώντας μουσική σεβόμενη την παράδοση αλλά με ένα τελείως προσωπικό ύφος. Έτσι καταφέρνει να δημιουργεί κάτι καινούργιο και όχι να αναπαράγει ότι είναι δεδομένο. Η συνεργασία μας ήταν φανταστική, δεδομένων των δυσκολιών της απόστασης. Πολλά από τα πιο ενδιαφέροντα, καινοτόμα και πρωτοποριακά πράγματα στη μουσική, πλέον, ακούγονται από τις Σκανδιναβικές χώρες. Τυχαίο; δεν νομίζω... γι' αυτό παρακαλώ, που συμπληρώνω αυτή την αίτηση ασύλου;
Να... Υπογράψτε ακριβώς εδώ... Ωραία!!! Να ανοίξω λίγο το παράθυρο; [Ήχος απο παράθυρο που ανοίγει... Ο άνεμος δροσερός, ενώ μπροστά τους απλώνεται ένα πανέμορφο Βόρειο Σέλας...] Αλήθεια, θα μπορούσατε να φανταστείτε ένα Σύμπαν άηχο; Χωρίς μουσική;
Όχι, δεν φαντάζομαι να υπάρχει κάτι μέσα στο σύμπαν που να μη δημιουργεί ήχους ή και μουσική. Ας απολαύσουμε όμως τη θέα... Θέλετε ένα ακόμα earl grey;... Ελπίζω να αφήσουμε και τίποτα μέχρι το τέλος της συζητήσεώς μας...
Earl grey; Ευχαρίστως... Τότε να ακούγαμε και λίγο Gong; Ξέρω πως είστε στο studio για το δεύτερο Lüüp άλμπουμ... Τι γίνεται με αυτό; Ποια η συνέχεια του σε σχέση με το πρώτο; Ποια είναι η φιλοσοφία του; Επίσης θα ήθελα να μου μιλήσετε λίγο για τις συνεργασίες με τους Έλληνες μουσικούς που συμμετέχουν και στα δύο άλμπουμ...
Το δεύτερο άλμπουμ, το Meadow Rituals, είναι κοντά στην ολοκλήρωσή του. Συμμετέχουν σε αυτό, συνολικά, 17 μουσικοί από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχει διαφορετική προσέγγιση από το προηγούμενο, κοιτώντας περισσότερο στην κλασσική μουσική. Για κάποιο λόγο όλα τα κομμάτια έχουν επίσης μια αίσθηση τελετουργίας...
Στο distress signal code συνεργάστηκα επίσης και με τον κ. Άκη Μπογιατζή, την Διδα Ελένη Αδαμοπούλου, όπως και με τον κ. Φωκά. Το έργο του κ. Μπογιατζή με τους Sigmatropic αποτελεί για μένα μεγάλη επιρροή, και μουσικά, αλλά και «σκηνοθετικά», καθότι οι Sigmatropic μας έδειξαν ότι ένα project με συνεργασίες εκτός συνόρων της Ελλάδας είναι εφικτό! Ιδιαίτερα ο δίσκος 16 Haiku & other stories είναι ένα αριστούργημα, πολύ σημαντικό για τη μουσική πραγματικότητα της Ελλάδας. Φυσικά, η συνεισφορά του αποτέλεσε μεγάλη τιμή και δεν θα μπορούσα να φανταστώ καλύτεροαποτέλεσμα... Η Δις Αδαμοπούλου έφερε και αυτή στο project τη δική της προσωπική ματιά, δημιουργώντας μια ονειρική ατμόσφαιρα και δίνοντας έναν πολύ εσωτερικό ρυθμό στο κομμάτι Our Waves. Με τρόπο που δεν θα μπορούσα να φανταστώ...
Θα ήθελα να μείνουμε λίγο περισσότερο, στο Meadow Rituals. Ο τίτλος μου φέρνει στο μυαλό τελετουργίες σε κάποιο ξέφωτο μέσα στην ομίχλη, λίγο πριν ξημερώσει. Θα μπορούσατε να μας «μυήσετε» στις τελετές σας;
Καθώς σχηματιζόντουσαν τα κομμάτια, παρατήρησα ότι υπάρχει μια κοινή «τελετουργική» δομή, σαν μια διαδικασία κάθαρσης. Έτσι προέκυψε μια ενοποίηση όλου του άλμπουμ με βάση μια κοινή ιδέα: ότι κάθε κομμάτι θα μπορούσε να ειδωθεί σαν μια ιστορία ή εμπειρία (πραγματική ή και φανταστική) που έχει να κάνει με τη σχέση ανθρώπου και φύσης μέσω κάποιας ιεροτελεστίας. Φυσικά ο κάθε άνθρωπος ακούει τη μουσική διαφορετικά, έτσι και μια τέτοια «ερμηνεία» του άλμπουμ δεν είναι αναγκαστικά και ορθή, απλά προσωπικά μου δημιουργούνται κάποιες εικόνες τέτοιας θεματολογίας... Η μουσική με πήγε σε μια τέτοια θεματική ενότητα και όχι το αντίστροφο.
Πιστεύετε πως η Μουσική μπορεί να συμβάλλει στη κατανόηση της θέσης και της σχέσης του ανθρώπου ως μέρος της Φύσης; Μπορεί ο άνθρωπος να Γεωμετρήσει μέσω της Μουσικής;
Η Μουσική πιστεύω ότι μπορεί να συμβάλλει στη κατανόηση μιας τέτοιας θέσης, καθότι πιστεύω ότι υπάρχουν κάποιοι μουσικοί κανόνες, κάποια μουσικά χαρακτηριστικά που μεταφέρονται ανά τους αιώνες μέσω της παράδοσης. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν εξελίσσονται, αλλά βοηθούν στη δημιουργία νέας παράδοσης. Η Φύση είναι Ομορφιά, όπως και η Μουσική είναι καθαρή Ομορφιά.
Βέβαια δεν θεωρώ ότι η Μουσική μπορεί να εκφράσει κάτι ανθρώπινο ή να δημιουργήσει συγκεκριμένες εικόνες, απλά δημιουργεί την εντύπωση ότι το κάνει. Ο σκοπός της Μουσικής είναι η ίδια η Μουσική.
Ο Μουσικός δηλαδή είναι απλώς το διάμεσο για να εκδηλωθεί αυτή η Ομορφιά; Ή ερωτοτροπεί και αυτός μαζί της, εξελλίσοντάς την;
Και τα δύο! Η Ομορφιά υπάρχει, οπότε είναι πολύ πιθανό και η Μουσική να υπάρχει ήδη. Είναι ο σκοπός του μουσικού να βάλει σε τάξη και οργάνωση ιδέες και ήχους, ώστε να αποτελέσουν ένα μουσικό έργο (όσο αφορά τη σύνθεση).Άρα ο μουσικός αποτελεί το μέσο, τον εργάτη που χρειάζεται για να δημιουργηθεί το μουσικό έργο. Αλληλένδετα, και η Μουσική εξελίσσεται με τον μουσικό, καθότι πάντα συνθέτουμε στο παρόν, κουβαλάμε μαζί μας ό,τι έχει προηγηθεί (παράδοση), αλλά συνθέτουμε στο παρόν. Έτσι πάντα υπάρχει μια φυσική εξέλιξη.
Χμμ... Νομίζω όμως πως η Φύση, δεν είναι μόνο Ομορφιά, αλλά περιέχει και την απόκρυφη σκοτεινή πλευρά της, η οποία πολλές φορές είναι άσχημη και εφιαλτική. Πρέπει -αν έχει νόημα αυτή η λέξη- ο μουσικός να βουτήξει σε αυτή τη «γήινη» πισίνα, τη Διονυσιακή, ή να την αγνοήσει και να στοχεύσει προς την Απολλώνια; Μπορεί να απολαύσει τη δεύτερη, αν δεν έχει κολυμπήσει καλά στη πρώτη;
Πιστεύω ότι ένας μουσικός πρέπει να «βουτήξει» και στις δύο... Μπορεί να είναι δύο διαφορετικοί πόλοι, αλλά νομίζω ότι αντλείς στοιχεία και από τους δύο. Ο Διόνυσος αντιπροσωπεύει τη μέθεξη, την αταξία, έλλειψη ορίων, την έκσταση... Ενώ ο Απόλλωνας τη δομή, την οργάνωση, τη σκέψη, την υπακοή στους κανόνες... Σαφώς η Απολλώνια αρχή είναι και η πιο δύσκολη να ακολουθήσεις, αλλά πιστεύω ότι η ανταμοιβή είναι μεγαλύτερη. Τα Διονυσιακά στοιχεία ενεργοποιούν τη φαντασία αλλά με τη λογική μας πρέπει να τα τιθασεύουμε και να τα οργανώνουμε ώστε να αποκτήσει ισχυρή δομή ένα έργο.
[Πλησιάζοντας προς το τέλος της κουβέντας, επιστροφή στα βασικά: Brian Eno και Robert Fripp... ένα τελευταίο snus και μια τελευταία ερώτηση]
Ο κόσμος ταυτίζει πολύ εύκολα το Διονυσιακό με το underground. Φαίνεται πως απαιτεί λιγότερη προσπάθεια από τον ακροατή, ενώ παράλληλα του διεγείρει πιο έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις. Θα φτάσουμε ποτέ στο σημείο, όπου πέρα από το συναίσθημα, θα κατακτήσουμε μια μεγαλύτερη πνευματικότητα;
Αυτοί οι δύο, ο Fripp και ο Eno, πάντως κάτι ήξεραν... Δεν εξηγείται αλλιώς....
Χμμμ, μακάρι να μπορούσαμε να φτάσουμε σε μια μεγαλύτερη πνευματικότητα, αλλά κάτι τέτοιο είναι δύσκολο να προβλεφθεί, χρειάζονται να λειτουργήσουν πολλοί παράγοντες ταυτόχρονα. Νομίζω ότι ένα πρώτο βήμα είναι να αγαπήσουμε τη Μουσική από την αρχή, πέρα από μόδες και άλλες σκοπιμότητες.
Και εγώ δεν είμαι αισιόδοξος πάνω σε αυτό. Ειδικά για την Ελληνική πραγματικότητα. Θα ήθελα να κλείσω τη συζήτηση με την ευχή για ένα ακόμα πιο Βόρειο δεύτερο άλμπουμ και ίσως, και μία ζωντανή παρουσίαση του υλικού. Ευχαριστώ για το earl grey, τα snus και τα δάση...
Ευχαριστώ για την ευχή. Εύχομαι και εγώ πάντα να πραγματοποιείτε συνεντεύξεις σε τόσο ωραίο περιβάλλον. Αυτό το καιρό προσπαθούμε να βρούμε χώρο για τη διεξαγωγή ενός live με το project Lüüp...
Ευχαριστώ για την πρόσκληση.
[το γνώριμο «ξύσιμο» του mellotron, ακούστηκε απο κάποιο κοντινό σπίτι...]
Το distress signal code, έχει ψηφιστεί μέσα στους 20 καλύτερους δίσκους της χρονιάς από τα περιoδικά (ψηφιακά και μη), Avopolis, Sonik, Stereoworld, Mixtape.
Lüüp: Στέλιος Ρωμαλιάδης (φλάουτο), μέλος επίσης του συγκροτήματος Yellow Elephant Ensemble. Η πρώτη συλλογή, distress signal code, κυκλοφόρησε το 2008 από τη γαλλική musea records, και το Νοέμβριο του 2010 θα κυκλοφορήσει η νέα συλλογή. Στο distress signal code συμμετέχουν οι εξής: David Jackson - σαξόφωνο/φλάουτο (Van der Graaf Generator/Peter Hammill), Lisa Isaksson - φωνητικά, κιθάρα, φλάουτο (Lisa O Piu), Άκης Μπογιατζής - φωνητικά, μπάσο, πλήκτρα (Sigmatropic), Ελένη Αδαμοπούλου - φωνητικά, πλήκτρα (Manekinekod, Magnitophono), Νίκος Φωκάς - πλήκτρα (Yellow Elephant Ensemble/Common Sense).