Πως να Δημιουργήσεις ένα Τέρας. Ο θρύλος της Δημιουργίας Τεχνητής Ζωής: Από το Γκόλεμ έως τον Πινόκιο | Μάσσιμο Πολιντόρο

Μάσσιμο Πολιντόρο

Ο Μάσσιμο Πολιντόρο ήταν ο πρώτος καθηγητής ψυχολογίας ανωμαλιών στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου, στην Ιταλία. Είναι ερευνητικό μέλος της Επιτροπής Σκεπτικιστικής Διερεύνησης. Είναι γνωστή προσωπικότητα της τηλεόρασης στην Ιταλία και η τελευταία τηλεοπτική σειρά του, με τίτλο, Legend Detectives, μεταδόθηκε διεθνώς από το Discovery Channel. Είναι συγγραφέας, δημοσιογράφος και ομιλητής σε πολλές διαλέξεις διεθνώς. Επίσης είναι ΕκτελεστικόςΔιευθυντής της CICAP (Ιταλική Επιτροπή για την Έρευνα Μεταφυσικών Φαινομένων) * Το παρακάτω άρθρο εκδόθηκε για πρώτη φορά στο τεύχος 34.6 Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου 2010, του περιοδικού Sceptical Inquirer, της CSI. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τον Μάσσιμο που μας επέτρεψε να φιλοξενήσουμε το άρθρο του και στο περιοδικό μας.  

 Όλοι γνωρίζουν την τραγική ιστορία του Βίκτορα Φρανκενστάιν, του ανθρώπου που στο μυθιστόρημα της Μαίρης Σέλλεϋ (του 1818), κατάφερε να φέρει πίσω στη ζωή ένα πτώμα και έχασε αμέσως μετά τον έλεγχό του. Όμως, το όνειρο του ανθρώπου για την δημιουργία τεχνητής ζωής υπερβαίνει κατά πολύ το πλάσμα που τρομοκράτησε τους Βικτωριανούς. 

Αυτό το όνειρο ανήκει το Ρωμαίο ποιητή Οβίδιο, του οποίου το σύντομο διήγημα «Μεταμόρφωσις», που χρονολογείται από το 8 μ.Χ, αφηγείται την ιστορία του Πυγμαλίωνα, του βασιλιά της Κύπρου, ο οποίος δημιούργησε ένα γυναικείο άγαλμα από ελεφαντόδοντο. Την ονόμασε Γαλάτεια και την ερωτεύτηκε, θεωρώντας ότι το άγαλμα ήταν ανώτερο από οποιαδήποτε γυναίκα με σάρκα και οστά. Ο Πυγμαλίωνας κατέληξε να προσεύχεται στην Αφροδίτη ζητώντας να του επιτρέψει να παντρευτεί το δημιούργημά του και η Θεά ενέδωσε. Ο Οβίδιος διηγείται τον τρόπο που ο Πυγμαλίωνας είδε το άγαλμά του σιγά-σιγά να έρχεται στη ζωή, να ανασαίνει, και να ανοίγει τα μάτια της.

Με αυτή την ιστορία, ο Οβίδιος είχε ως στόχο να υπογραμμίσει την αφοσίωση του καλλιτέχνη στο προϊόν της εργασίας του, η οποία μπορεί να φτάσει μέχρι την ταύτιση του εαυτού του με αυτό. Ο Οβίδιος δεν φαντάστηκε ότι έγραφε το πρωτότυπο πολλών σύγχρονων ιστοριών επιστημονικής φαντασίας! 

► Πλάσματα εκτός Ελέγχου 

Ωστόσο, πολύ παλαιότερη από την Γαλάτεια του Οβίδιου, είναι η φιγούρα του Γκόλεμ,ενός είδους γίγαντα που δημιουργήθηκε με μαγικό τρόπο στην Εβραϊκή μυθολογία, και ο οποίος εμφανίζεται για πρώτη φορά στη Βίβλο. Οι Εβραίοι συνδέουν την λέξη gelem («πρώτη ύλη»), η οποία εμφανίζεται στην Παλαιά Διαθήκη (Ψαλμός 139:16), με την φιγούρα του Αδάμ πριν να εμφυσηθεί η ζωή σε αυτόν.

Στην κλασική παράδοση, το Γκόλεμ είναι ένα ισχυρό και υπάκουο πλάσμα κατασκευασμένο από πηλό, το οποίο μπορεί να ενεργοποιήσει ένας Ραβίνος για να τον υπηρετήσει, μόνον γράφοντας στο μέτωπό του μια λέξη, η οποία σημαίνει «ο Θεός είναι η αλήθεια.» Σβήνοντας ένα από τα γράμματα αυτής της λέξης, η λέξη που παραμένει σημαίνει «ο Θεός είναι νεκρός,» και το Γκόλεμ σταματά.

Σε μια εκδοχή αυτού του παραμυθιού που παρουσιάζεται στην Πολωνία του 17ου αι., της οποίας τα ίχνη μπορούν να βρεθούν σε μια επιστολή με την χρονολογία 1674, ένα Γκόλεμ έγινε μια συνεχής απειλή για τον κύριό του. Ο κύριός του, ο Ραβίνος Ελάιτζα Μπα’αλ Σεμ από το Τσελμ, ζήτησε από το Γκόλεμ να βγάλει τα παπούτσια του. Όταν αυτό γονάτισε κάτω, ο πονηρός Ραβίνος σκούπισε την λέξη που του έδινε ζωή από το μέτωπο του πλάσματος. Το Γκόλεμ τότε πέθανε, αλλά έπεσε πάνω στον Ραβίνο και τον σκότωσε.

Η πιο διάσημη εκδοχή της ιστορίας, χρονολογείται από τον 18ο αι. και εξελίσσεται σε ένα γκέτο της Πράγας. Εδώ, το Γκόλεμ - δημιουργημένο από τον Ραβίνο Γιεχούντα Λόου Μπεν Μπεζαλέλ, στις αρχές του 17ου αι. – υπερασπιζόταν τον εβραϊκό λαό από τους διωγμούς και τα αντισημιτικά πογκρόμς. Ο Ραβίνος, όμως, έχασε τον έλεγχο του Γκόλεμ, το οποίο άρχισε να καταστρέφει τα πάντα μπροστά του. Μόλις ο Ραβίνος επανέκτησε τον έλεγχο της κατάστασης, αποφάσισε να απενεργοποιήσει το Γκόλεμ και να το κρύψει στη σοφίτα της Παλαιάς-Νέας Συναγωγής της Πράγας, στην καρδιά της παλιάς Εβραϊκής συνοικίας, όπου - σύμφωνα με το μύθο – το σώμα του εξακολουθεί να βρίσκεται μέχρι σήμερα. (Ο Τσέχος ερευνητής Ιβάν Μάκερλε πήγε εκεί ψάχνοντας για το σώμα του Γκόλεμ στην οροφή της συναγωγής, αλλά δεν μπόρεσε να βρει κάτι χρήσιμο. Η άκρως ενδιαφέρουσα αναφορά της έρευνάς του μπορεί να βρεθεί στο περιοδικό Fortean Times, τεύχος 238, Ιούλιος 2008).  

► Ανδροειδή και Ανθρωπάρια 

Άλλα παραδείγματα τεχνητών πλασμάτων με ανθρώπινα χαρακτηριστικά γνωρίσματα μπορούν, επίσης, να βρεθούν στην Ελληνική μυθολογία. Ο Κάδμος, ο ιδρυτής της Θήβας, έθαψε δόντια από δράκοντες, τα οποία μεταμορφώθηκαν σε στρατιώτες. Ο Ήφαιστος, ο θεός της μεταλλοτεχνίας, δημιούργησε μηχανικούς σκλάβους, οι οποίοι κυμαίνονταν, από κορίτσια φτιαγμένα από χρυσό και με ένα αισθαντικό μυαλό, μέχρι και τρίποδα τραπέζια που μπορούσαν να κινηθούν μόνα τους.

Οι μύθοι των Εσκιμώων μιλούν για το Τουπιλάκ, ένα εκδικητικό τέρας που δημιουργήθηκε από έναν μάγο για να κυνηγήσει και να σκοτώσει έναν εχθρό. Αλλά το Τουπιλάκ μπορεί να είναι και ένα δίκοπο σπαθί, γιατί ένα θύμα που γνωρίζει από μαγεία μπορεί να σταματήσει το πλάσμα και να το στρέψει ενάντια στον ίδιο τον δημιουργό του.

Κατά τη διάρκεια του 14ου αι., ο φιλόσοφος, θεολόγος, και ακαδημαϊκός, Άγιος Αλβέρτος Μάγκνους ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τη λέξη ανδροειδές για να καθορίσει έμβια όντα δημιουργημένα από τον άνθρωπο, μέσω της αλχημείας. Σύμφωνα με το μύθο, ο Αλβέρτος ήταν σε θέση να δημιουργήσει ένα πραγματικό ανδροειδές από μέταλλο, ξύλο, κερί και γυαλί. Του έδωσε τη δύναμη του λόγου και το χρησιμοποίησε ως υπηρέτη στο Δομινικανό μοναστήρι της Κολωνίας.

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα αυτή η τεχνολογία επέτρεψε τους ανθρώπους όχι μόνο να φαντάζονται, αλλά και να δημιουργούν τα πρώτα μηχανικά ρόμποτς, τα οποία, κυρίως, ήταν κινούμενες κούκλες που χρησιμοποιούνταν για να διακοσμήσουν καμπαναριά και εκκλησίες. Ακόμη και ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι έδειξε ενδιαφέρον στο θέμα. Σχέδιά του που χρονολογούνται περίπου στο 1495, μας δείχνουν έναν μηχανικό ιππότη με πανοπλία. Το πλάσμα αυτό θα έπρεπε να μπορεί να σηκωθεί όρθιο, να κινήσει τα χέρια του, το κεφάλι, και το σαγόνι, αλλά και να βγάζει ήχους από το στόμα του χάρη σε έναν σύνθετο μηχανισμό κρυμμένο στο στήθος του. Είναι πιθανόν, ο μηχανικός ιππότης να ήταν απλά μια ιδέα που ο Ντα Βίντσι είχε σχεδιάσει για τον Δούκα Λουντοβίκο Σφόρτσα - για τον οποίο εργαζόταν εκείνη την εποχή - για να δώσει ζωή σε αγήματα του κάστρου Σφορτσέσκο στο Μιλάνο. Κανείς δεν ξέρει αν κατασκευάστηκε ποτέ.

Ήταν μόλις τον 18ο αι. που ρόμποτς εξελιχτήκαν σε εκλεπτυσμένες φιγούρες ικανές να γράψουν, να χορέψουν, να κάνουν μαγικά τεχνάσματα, να εκτελέσουν ακροβατικά, και να παίξουν σκάκι και μουσικά όργανα. Ωστόσο, ακόμη και τότε ήταν απλά μηχανικά πλάσματα που ελέγχονταν από τον άνθρωπο χωρίς δική τους θέληση - σε αντίθεση με το ανθρωπάριο, το οποίο σύμφωνα με την αλχημική παράδοση ήταν ένας πραγματικός άνθρωπος δημιουργημένος σε εργαστηριακό περιβάλλον. Ο Παράκελσος, ο αλχημιστής της Αναγέννησης, έφτασε στο σημείο να γράψει μια συνταγή για τη δημιουργία ενός ανθρωπάριου. Η συνταγή ξεκινά με το σπέρμα ενός άνδρα, το οποίο αφήνεται σε μία φιάλη για σαράντα μέρες και διατηρείται ζεστό στο στομάχι ενός αλόγου, ενώ τρέφεται με ανθρώπινο αίμα. Μετά από σαράντα εβδομάδες το περιεχόμενο του φιαλιδίου υποτίθεται πως θα μεταμορφωθεί σε ένα αληθινό αγόρι - πλήρες και τέλειο, αλλά μικρότερο από ένα ανθρώπινο μωρό και, όπως και το Γκόλεμ, δίχως ψυχή.  

►Ο Φρανκενστάιν και ο Πινόκιο  

Στην αρχή του 19ου αι. η Βιομηχανική Επανάσταση ήταν σε πλήρη άνθιση. Αντλώντας έμπνευση τόσο από τα πειράματα του Λουίτζι Γκαλβάνι (ο οποίος χρησιμοποίησε ηλεκτρικούς σπινθήρες για να δώσει κίνηση σε ένα πτώμα), όσο και από την ιστορία του Γκόλεμ,, η Μαίρη Γουόλστονκραφτ Σέλλεϋ, το 1818, δημοσίευσε ανώνυμα την πρώτη της γοτθική ιστορία με τίτλο Φρανκενστάιν, ή ο Σύγχρονος Προμηθέας.

Πρόκειται για την ιστορία ενός Ελβετού επιστήμονα, του Βίκτορα Φρανκεστάιν, ο οποίος σοκαρισμένος από τον θάνατο της μητέρας του καλλιεργεί μέσα του ένα αδύνατο όνειρο: την δημιουργία ενός ευφυούς πλάσματος με τέλεια υγεία και μακρά ζωή. Οι αθέμιτες μελέτες του Φρανκεστάιν, στις οποίες περιλαμβάνονται οι κατατμήσεις πτωμάτων κλεμμένων από νεκροταφεία, του επιτρέπουν να αποκτήσει τη γνώση που χρειάζεται για να κάνει το όνειρό του πραγματικότητα. Αλλά το πλάσμα, παραμορφωμένο και με υπεράνθρωπη δύναμη, δραπετεύει από τον δημιουργό του.

Ακόμα περισσότερο κι από το Γκόλεμ, η φιγούρα του Φρανκενστάιν (μια ονομασία που συχνά λανθασμένα αποδίδεται στο ίδιο το τέρας) έγινε ένας πραγματικός σύγχρονος μύθος, αντλώντας την μυθική του δύναμη από τον φόβο της απώλειας από τον άνθρωπο του ελέγχου της τεχνολογικής προόδου. Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι πολλοί θεωρούν τον Φρανκενστάιν ως το πρώτο πραγματικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας.

Κατά την διάρκεια του 1800 υπήρχαν ιστορίες και μυθιστορήματα που μιλούσαν για ασυνήθιστα μηχανικά και τεχνητά πλάσματα. ΣτοSandman (1815), ο συγγραφέας Ε.Θ.Α. Χόφμαν αφηγείται την ιστορία της αγάπης μεταξύ ενός άντρα και μιας μηχανικής κούκλας. Το φτηνό ανάγνωσμα του Έντουαρντ Έλλις, The Steam man of the Prairies (1815) αναφέρεται σε έναν μεγάλο μηχανικό άντρα από ατμό που χρησιμοποιείται για να μεταφέρει άμαξες στις στέπες.

Ο Λούις Σέναρενς, γνωστός ως ο «Αμερικανός Ιούλιος Βερν», το 1885 φαντάστηκε τον πρώτο μηχανικό άντρα που ενεργοποιείται από ηλεκτρική ενέργεια στο βιβλίο του, Frank Reade and His Electric Man. Τον επόμενο χρόνο ο Γάλλος Ματίας Βιλιέρ Ντε Λ΄Ιλ-Άνταμ χρησιμοποίησε για πρώτη φορά την λέξη ανδροειδές σε ένα μυθιστόρημα με τίτλο, L'Eve Future, στο οποίο φαντάστηκε τον εφευρέτη Τόμας Έντισον να δημιουργεί μία σχεδόν τέλεια τεχνητή γυναίκα.

Ακόμα και στην χώρα μου την Ιταλία, το θέμα έχει σαγηνεύσει τους λογοτέχνες μας. Ο Ιππόλυτος Νιέβο στο μυθιστόρημά του, Storia Filosofica dei Secoli Futuri (Φιλοσοφική Ιστορία των Μελλοντικών Αιώνων), το 1860, φαντάστηκε ότι στο μέλλον θα υπάρξουν «άνθρωποι-μηχανές» που τους χαρακτηρίζει ως μία εφεύρεση που «ξεπερνά οτιδήποτε έχει φανταστεί ο άνθρωπος.»

Με πολύ περισσότερη ταπεινότητα, αλλά με μία ευφυή φαντασία που μέχρι και σήμερα ζεσταίνει τις καρδιές των παιδιών, ο Κάρλο Κολλόντι φαντάστηκε, το 1883, ότι ένα κομμάτι ξύλου θα μπορούσε να αποκτήσει ζωή και να μεταμορφωθεί σε ένα αγόρι, τον Πινόκιο. Είναι αλήθεια ότι ο Πινόκιο είναι ένα παραμύθι, αλλά η ιστορία περιέχει όλα τα βασικά στοιχεία μελλοντικών θρύλων για ανδροειδή (συμπεριλαμβανομένης της ταινίας επιστημονικής φαντασίας του Σπίλμπεργκ, Α.Ι.: Artificial Intelligence [Τεχνητή Νοημοσύνη]»).  

► Ρόμποτς και Ανδροειδή 

Το 1921 παρουσιάζονται τα πρώτα πραγματικά ρόμποτς στην δραματική τριλογία του Τσέχου συγγραφέα Κάρελ Τσάπεκ, με τίτλο, R.U.R. (Rossum's Universal Robots). Αυτά τα ρόμποτς (πιο σωστά, ανδροειδή, γιατί έχουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά) αποτελούν προϊόν της βιομηχανίας Ρόσσουμ και χρησιμοποιούνται σαν εργάτες χαμηλού κόστους.

Το όνειρο του ιδιοκτήτη της βιομηχανίας είναι να απελευθερώσει την ανθρώπινη φυλή από τη σκλαβιά και την σωματική εργασία, αλλά τα αποτελέσματα είναι καταστροφικά. Η ανθρωπότητα αντιδρά εναγκαλιζόμενη όλων των ειδών τις αδράνειες και φαυλότητες, επιτρέποντας στα ρόμποτς να πάρουν τον έλεγχο και να στοχεύσουν στην αναπόφευκτη εξάλειψη του ανθρώπινου είδους.

Αλλά αν το «R.U.R» ήταν το πρώτο που παρουσίασε την λέξη ρόμποτ, το πιο διάσημο ανδροειδές του 1920 είναι σίγουρα θηλυκό ρόμποτ Μαρία της ταινίας του Φριτζ Λανγκ «Μετρόπολις» (1927). Η σύνθετη πλοκή του Λανγκ που εξελίσσεται σε έναν ανήσυχο μελλοντικό κόσμο με ισχυρές ταξικές διαφοροποιήσεις, περιλαμβάνει τη Μαρία, ένα κακό πλάσμα που δημιουργεί διχασμούς μεταξύ των αναστατωμένων μαζών.

Αν και σίγουρα το πιο διάσημο, το ρόμποτ του Λανγκ δεν ήταν το πρώτο μηχανικό ανδροειδές στον κινηματογράφο. Αυτό το μετάλλιο πηγαίνει στον μάγο Χάρι Χουντίνι, ο οποίος το 1919 παρουσίασε ένα τέτοιο πλάσμα στην δική του σειρά θρίλερ για τον κινηματογράφο, με τίτλο, The Master Mystery. Εδώ το ρόμποτ, με την ονομασία Αυτόματον, είναι στην υπηρεσία μίας εγκληματικής συμμορίας εναντίον της οποίας μάχεται ο Χουντίνι, ως πρωταγωνιστής της σειράς.

Στο τέλος των περιπετειών του ο Χουντίνι καταφέρνει να καταστρέψει την πανοπλία του ρόμποτ και ανακαλύπτει – κρυμμένο μέσα στο ρόμποτ – το αφεντικό της συμμορίας. Άρα επρόκειτο για ένα, κατά το ήμισυ, ρόμποτ. Ή θα μπορούσε να αποκαλείται και cyborg: ένας οργανισμός επιστημονικού ελέγχου και επικοινωνίας δημιουργημένος και από τεχνητά και από βιολογικά μέρη.

Από το 1930 και μετά, η ιδέα του μηχανικού αυτομάτου, του ρόμποτ, ή του τεχνητά δημιουργημένου αντιγράφου από τον άνθρωπο, έγινε πολύ δημοφιλής και συναντάται συνεχώς σε μυθιστορήματα και ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Από τα πολλά βιβλία σχετικά με ρόμποτς του Ισαάκ Ασίμοφ, μέχρι και ταινίες όπως οι: Westworld, Πόλεμος των Άστρων, Εξολοθρευτής, Blade Runner, Alien, RoboCop, Star Trek, και άλλες, το θέμα δεν έχασε ποτέ την γοητεία του. Σίγουρα θα συνεχίσει να συναρπάζει τους ανθρώπους , τουλάχιστον μέχρι την ημέρα που τα ρόμποτς θα έχουν γίνει τόσο κοινότυπα που κανένας δεν θα τους δίνει σημασία. Εάν βέβαια έρθει ποτέ μία τέτοια μέρα.

 http://www.massimopolidoro.com/

{youtube}IcReykfvqi4"|420|315|0|{/youtube}